Početna

Sarajevska regija , Romanija i Podrinje

Sarajevski region je bio naseljen još od neolitskog vremena. Iz tog vremena datira Butmirska kultura. Butmirsku kulturu su pronašli austrougarski arheolozi još 1893. godine. Butmirska kultura je bila jedinstvena sa svojom razvijenom grnčarijom i zanatstvom.

Podrinje, meridijanski izdužena regija oko rijeke Drine, sa srpskim i bosanskim dijelom.Oko donjeg toka rijeke u srbijanskom Podrinju izdvaja se nekoliko makroregija: Azbukovica, Jadar, Lešnica, Mačva, a u Bosni Semberija (makroplavina) i Birač. Na sjeveru se graniči sa Posavinom.

Podrinje, meridijanski izdužena regija oko rijeke Drine, sa srpskim i bosanskim dijelom.

Oko donjeg toka rijeke u srbijanskom Podrinju izdvaja se nekoliko makroregija: Azbukovica, Jadar, Lešnica, Mačva, a u Bosni Semberija (makroplavina) i Birač. Na sjeveru se graniči sa Posavinom. Podrinje je izgrađeno od raznovrsnih stijena, među kojima su i magmatske, sa rudištima oko Krupnja, Zajače, Zvornika, Vlasenice, Srebrenice, Bratunac ... (antimon, olovo, cink, boksit i dr.). Podrinje je privredno nedovoljno razvijeno, pretežno poljoprivredno i hidroenergetski izuzetno bogato (hidroelektrane »Bajina Bašta«,»Zvornik« i »Višegrad«), jer je Drina hidroenergijom najbogatija rijeka bivše Jugoslavije. Sa poljoprivrednog aspekta Podrinje je poznato po proizvodnji jagodičastog voća, maline i kupine, posebno na području Bratunca i Ljubovije. Podrinje je i industrijski već razvijeno, ali je bez dobrih saobraćajnih veza-pruga od Šapca vodi samo do Zvornika, a slabiji put do Bajine Bašte (preko Ljubovije). Kanjonski i klisurasti dio doline Drine nepogodan je za gradnju saobraćajnica, iako rijeka prosijeca prirodan put kroz Dinaride daleko ka jugu. Podrinje je slabo naseljeno i bez većih gradova, među kojima je Loznica najveći. U njemu se nalaze tri prirodan lječilišta: Banja Koviljača u Srbiji, a u istočnoj Bosni su Srebrenička Banja (Crni guber) i Višegradska Banja .

Romanija: Od Sokolačke teritorije nije daleko pećina Starine Novaka. Postoje mnoge legende o junačkim podvizima balkanskog gorskog cara. Glasinačko polje neki nazivaju svetilištem. Jedan putopis napisao je Milan Karanović, a novinska kuća „Politika“ objavila 23. Februara 1928. godine.

Sarajevski region je bio naseljen još od neolitskog vremena. Iz tog vremena datira Butmirska kultura. Butmirsku kulturu su pronašli austrougarski arheolozi još 1893. godine. Butmirska kultura je bila jedinstvena sa svojom razvijenom grnčarijom i zanatstvom.

Sledeći su ovaj region naselili Iliri. Oni su potpali pod vlast rimskog cara Tiberija u 9. veku. Rimska kolonija Aquae Sulphurae je postojala na vrhu današnje Ilidže. Posle Rimljana, ovaj prostor su naselili Goti predvođeni Slovenima. U srednjem veku, Sarajevo je bilo deo Bosanske provincije Vrhbosna. Vrhbosna je bila glavni grad i nalazio se u centru današnjeg Sarajeva. Naslednici svetih Ćirila i Metodija su sagradili crkvu na Vrelu Bosne. Papski dokumenti govore da je 1238. u gradu sagrađena katedrala sv. Pavla. Naselje slovena Vrhbosna je postojalo od 1263. do osvajanja od strane Otomanske imperije 1429.

Intenzivni razvoj zanatstva i trgovine brzo su od Sarajeva stvorili bogat grad, raskrsnicu religija i kultura, trgovačkih puteva i svakojakih putnika. U XVI veku to je bio jedan od najbogatijih gradova na ovom području Balkana, kada su izgrađene i neke kapitalne građevine koje i danas predstavljaju bisere arhitekture i civilizacije tog doba. Tada je u Sarajevu, kao zadužbina Gazi Husrev-beg-a otvorena i Visoka škola, koja je gotovo u svemu podsećala na univerzitete u drugim velikim gradovima Evrope.

Sarajevo je od svog samog početka bio kosmopolitski grad. U njega se doseljavaju Jevreji isterani iz Španije, grade svoje sinagoge, grade se i pravoslavne crkve, a zatim i katoličke katedrale. Kao ni jedan grad u Evropi, Sarajevo je, stešneno između planina, našlo u sebi prostora za sve četiri velike svetske religije, kulture i civilizacije koje oni nose. Suživot koji je trajao vekovima stvorio je nove vrednosti, reklo bi se jedan novi kulturni i religijski sklad koji je izdržao sve istorijske izazove.

Dolaskom Austrougarske uprave na ove prostore, do tada uglavnom orijentalni grad Sarajevo, ulazi u zapadnu Evropu krajem XIX veka. To je vreme snažnog prodiranja na ove prostore zapadno-evropske kulture, privrede, običaja i drugih civilizacijskih vrednosti. Tada se u Sarajevu grade moderne fabrike, otvaraju škole zapadnog tipa, grad se obogaćuje zapadnoevropskom kulturom i arhitekturom, a otvara se i Zemaljski muzej, jedna od najznačajnijih institucija kulture na Balkanu.

U Sarajevu se odigrao čuveni atentat na austrougarskog prestolonaslednika Franca Ferdinanda na Vidovdan (28. juna) 1914, koji je bio pokretnica za Prvi svetski rat. Srpska vojska pod vojvodom Stepom je oslobila Sarajevo u novembru 1918. Nakon rata, grad je došao na marginu interesa tadašnjeg režima i dinastije Karađorđevića, i može se reći da je grad Sarajevo između dva svetska rata stagnirao, pa i nazadovao.[traži se izvor od 09. 2009.]

Iza Drugog svetskog rata u Sarajevu se razvija industrija, školstvo, kultura i mnoge druge institucije koje ga čine metropolom i glavnim gradom Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine. U tom periodu osniva se i Univerzitet savremenog evropskog tipa, osniva se opera, mnoštvo muzeja i galerija, naučni instituti i drugo. Grad narasta na više od 400.000 stanovnika. Takvom kosmopolitskom i modernom gradu svijet povjerava organizovanje XIV Zimskih olimpijskih igara, koje su sa velikim uspehom i održane 1984. godine.

Nakon raspada SFRJ, Sarajevo je postalo glavni grad Bosne i Hercegovine. Tokom rata u Bosni i Hercegovini grad je bio pod opsadom Vojske Republike Srpske. Nakon rata od predratnih optšina u kojima su Srbi bili većina osnovano je Istočno Sarajevo.

Romanija Od Sokolačke teritorije nije daleko pećina Starine Novaka. Postoje mnoge legende o junačkim podvizima balkanskog gorskog cara. Glasinačko polje neki nazivaju svetilištem. Jedan putopis napisao je Milan Karanović, a novinska kuća „Politika“ objavila 23. Februara 1928. godine:

„Blagodareći predusretljivosti direktora Građevinske Direkcije u Sarajevu, g. Dobroslava Ratajca, koji je slao svoje inženjere da razgledaju gradnju mosta na Drini kod Zvornika – pošao sam s njima u autu iz Sarajeva na Drinu, preko, pesmom opevane Romanije.

Već se razdanjivalo kad projurismo kraj Kozje Ćuprije ispod Hadžijske Ravni, dokle su Sarajlije ispraćali one što odlaze u Jerusalim, u Čajniče o Gospojini dok nije bilo železnice i u Carigrad sa robom na vašar. Tu bi proteferičili, pozdravili se i ižljubili se sa svojima i krenuli na daleko putovanje. Latismo se lepa druma na savijutke između belosivkastih stena. Prođosmo i han Buloge gde su lanjskog leta poginuli u automobilskoj nezgodi Amerikanac i Amerikanka na svom svadbenom putovanju. Prošavši ispod gradine Hodiđed, gde su se Turci utvrdili odmah iza Kosovskog boja, i odatle počeli osvajanje Bosne, izađosmo u lepu uvalu Mokro, znamenito konačište Dubrovčana sa karavanima u Srednjem Veku. Ukaza se lepa planina Romanija i njeni stenoviti vrhovi kao kruna modrozelenkastom vencu četinara. Najviše se ističe stenoviti kuk „Đeva“ ili Devojačka Stena, a dalje od nje Novakova stena u kojoj je Novakova pećina. Pristup je pećini vrlo težak, skoro vratoloman. Ždrelo je pećini delimično zazidano. Ostavljen je otvor koliko vrata i više njeih prozor. Tu iznad carskog druma, živeo je hajdučki harambaša Starina Novak, sa družinom. Po narodnom predanju bila su na pećini gvozdena vrata koja su, kad je Novak ostavio Romaniju, dospela Halilbašićima u Sarajevu i, vele da su se održala sve do 1898. Godine.

Ni jedna se gora više ne spominje u našim narodnim pesmama od gore Romanije iProlog planine sa svojim klancima jadikovcima. Vjedan od sadašnjih naših pesnika Mihailo Miron, toliko je zanesen lepotama Romanije da je ispevao ceo ciklus pesama pod nazivom „Romanija“. On je po narodnom predanju objasnio zašto se najviša stena zove devina. Pre 100 godina Sarajevo se bilo odmetnulo. Arnautsko pleme Turska pošlo je preko Romanije sa turskom vojskom da zauzme Sarajevo. Na Romaniji su hteli da siluju devojku Maru Rabotić. Otela se i skočila niz stenu, koja se zbog toga prozva „Đeva“ ili Devina Stena. Njen je grob pod stenom u selu Visočniku. I pesnik Miron u pesmi „Devina Stena“ peva o lepoti čobanice koja je zanosila čobane, lovce i prolaznike trgovce, nije se dala obesčastiti, nego našla smrt u ponoru. I potresen njenom tragedijom završava pesmu:

„S toga svako veče, kad zalazi sunce,

U krvavom moru bisernijeh pena,

Sve se meni čini njena krv se puši,

Natkrivljuje sjajem sve moje vrhunce,

Devičanstvom njenim plamti ona stena.“

Iznad Novakove Stene je Hajdučko Vrelo, a ispod Pećine Novakovo Vrelo, a kraj carigradskog druma Careve vode. U planinskom proplanku je „Hajdučko Igralište“ gde su hajduci, na daniku, na hajdučkom sastanku, zborili zbora svakojaka i zametali junačke igre: skakali skoka junačkoga i bacali kamena s ramena, a kraj druma je bila Novakova dolama gde su prolaznici ostavljali arač hajducima.

Pesmom opevana Romanija, koja je bez sumnje dobila ime od stočara Romana, bila je prestonica balkanskog gorskog cara, hajdučkog harambaše Starine Novaka, a Pećina mu je bila dvori gde se i pevalo uz gusle o junaštvima. Postoji ceo ciklus narodnih pesama gde su opevani podvizi tog hajdučkog roda, koji su sačinjavali: Starina Novak i brat mu Deli Radivoj i sinovi Novakovi: Deli Tatomir i dete Grujica sa još trideset drugova. U samoj Vukovoj zbirci imja o tome sedam pesama.

Lepa cesta vijuga se uz Romaniju kroz omare beloborove i crnoborove koji strče nebu pod oblake. Vidi se samo krajičak plavog neba. Veći je vidik kad se prođe preko kojeg planinskog proplanka. Zadahne vas miris omara i planinska svežina uz otvaranje sve većeg vidika. I ne možete tada, da ne razmišljate o Romaniji, Starini Novaku, legendama o njemu, dovodeći to u vezu sa istorijskim izvorima.

Istoričar Ilarion Ruvarac veli da su postojala dva Novaka: Debeljić Novak, savremenik Despota Stevana Lazarevića i Baba Novak, skoro 200 godina docnije, koji je sa šest hiljada hajduka zauzeo Sofiju, sedište Rumenlijskog Beglerbetata. Ratovao je sa rumunskim vojvodom Mihailom Hrabrim protiv Batorija. Uhvaćen je, nabijen na kolac i spaljen. Poznavaoc turskog jezika g. Vlad Skarić, veli da je baba turska reč, koja označava prvobitno otac, ali Novak isto što i Starina Novak.

Po narodnim pesmama Novak je od moralnog kvaliteta. Prema tome se Baba odmetnuo u hajduke zbog zuluma „proklete Jerine“ despotice Đurđa Brankovića, pri gradnji grada Smedereva.

Izašavši na visoravan Romanije puče prekrasan vidik na Glasinačko polje, negdašnje zborno mesto turske vojske. Silazeći sa Romanije prema polju projurismo između Smiljeva polja i Ljeljenbrda. U Han Podromaniji odvaja se drum za Rogaticu od druma za Vlasenicu. Iznad raskršća na brdu Pliješu raspoznaju se tragovi grada koji zovu Hreljin – grad. Tu je vele, stajao Hrelja od Pazara i o njemu održava se ova priča: „ Svako je jutro skakao s konjem sa ovog grada na Han Jezera na Glasincu (5 km). Oženi se i, kad je sjahivala verenica s konja, pane u hendek pod gradom. Voleo je da se odreče ljubavi nego junaštva i ode u Pazar“. Interesantno je, po narodnom shvatanju, da je zadovoljenje seksualne potrebe na štetu snage i junaštva i to izražavaju diskretno, sa patrijarhalnom stidljivošću.

Čuveno je polje Glasinac sa lepih konja, kojih, vele, ima i u carskoj štali. Begovi su držali arapske konje, ukrštali ih sa domaćom pasminom i tako su se razvili glasinački konji. U stranom učenom svetu Glasinac je glasovit sa mnošine grobnih gromila iz praistorijske epohe, kojih ima dvadeset hiljada. Otkopano ih je 1000 čiji su nalazi obogatili Sarajevski Muzej. I učesnici kongresa arheologa iz cele

Evrope, koji je održan u Sarajevu 1894. Godine, prisustvovali su otkopavanju triju gromila. Toliki broj grobnih gromila objašnjavaju arheolozi time, da je Glasinac bio sveto polje, svetilište, gde su se kopali umrli iz sve okoline uz izvesene žrtvene obrede.

Idući u Sokolac, drumsko naselje koje se razvija u lepu varošicu sa lepom crkvom sretaćemo usput najlepše tipove naše rase. To je ekspanzivni dinarski soj sa junačkim elanom. Imao sam priliku da posmatram Glasinčane u većim grupama o Maloj Gospojini u Čajniču. Veće grupe stasitih i lepih ljudi i žena na lepim konjima vraćaju se iz Čajniča. Ne znate čemu više da se divite: da li njihovoj impozantnoj stasitosti i lepoti ili odevenosti jer crveni šalovi oko glave i iz, ili impozantnijim dobrim konjima i na konjima sarajevskim sedlima i kožnim crvenim bisagama.“

Milan Karanović, „Politika“ 23. februar 1928. godine

Birač

• republika srpska,
• sarajevo,
• romanija,

• Prethodni