Razgovori
Razgovor sa Vojislavom Ananićem o rodoslovlju
- Detalji
- Datum kreiranja: 03 Mart 2016
Danas je svakome na svijetu ko drži do sebe milo znati o svojemu porijeklu. Ali mnogi zapadni Srbi često nijesu mogli ni saznati o svojemu porijeklu pošto nije imao ko da prenese to znanje na mlađe naraštaje. Već više vijekova se dešava zatiranje Srba zapadno od Drine, koje je kulminiralo u drugom svjetskom ratu kada su cijela sela i cijele srbske porodice zatrte. Pored fizičkog utamanjivanja konstantno se sistematski radi na krivotvorenju mnogih podataka, a u slučaju nemogućnosti krivotvorenja, onda se pribjegava namjerno pogrešnom prikazivanju i tumačenju podataka, a sve u cilju da se ospori postojanje Srba kao naroda na ovijem prostorijma i preimućstvo da naciji Hrvata.
Zato su danas na cijeni ljudi koji se bave rodoslovljem, ne samo svoje porodice, nego i mnogih drugih i koji ostavljaju pisani trag iza sebe novim naraštajima. Jedan od njih je Vojislav Đure Ananić. rođen 1948. godine u Aleksandrovu kod Zrenjanina, a starinom Banijac, koji je pisao jedno vreme za reviju “Istorija” iz Beograda i za portal Poreklo.rs.
DB: Poštovani Vojislave u ova smutna vremena kada se radi na brisanju identiteta cijelog srbskog naroda i pripisivanju naše baštine drugim, povećao se u Srba interes za svoje porijeklo. A porijeklo se najlakše utvrđuje po prezimenima. Možete li nam ukratko predstaviti Vaš rad?
VA: Na portalu www.poreklo.rs sam bio stalni saradnik oko četiri godine i objavili su mi oko 1.100 priloga o naseljima u kojima su živeli ili i danas žive Srbi, o srpskim prezimenima i običajima, plus dosta o poreklu srpskih imena. Čovek bez prezimena je isto što i drvo bez korena.
Kud god da odeš,
Ne zaboravi odakle dolaziš.
Da poreklo svoje znaju
trebalo bi reći deci
odakle su, otkad traju,
kako im se zovu preci.
OTAC ima svoga oca
u nedogled, sve po redu,
svako ima svoga dedu
i taj DEDA ima dedu.
DB: Koje ste sve načine rada koristili u svom istraživanju srbskih prezimena i na koje ste se sve izvore oslanjali?
VA: Služio sam se istoriografsko - analitičkom metodom, kao i raznim usmenim predanjima o precima, turskim tefterima, austrijskim katastrom, internetom, ponekad izvodima iz matičnih knjiga rođenih, venčanih i umrlih, ponečim iz arhiva u Dubrovniku, Kotoru, Zadru i Splitu. Za one mobilnije, vrsne podatke o poreklu neke porodice i prezimena mogu pronaći iz raznih crkvenih dokumenata, čitulja i grobljanskih zapisa.
DB: Koje biste knjige preporučili svima onima koji bi htjeli da se upustie u samostalna istraživanja o svom porijeklu?
VA: Ima o tome dosta stručne literature. Preporučio bih, recimo: „SRPSKI SION“ – Šakran, Ninić, Sergije; „NASELJA SRPSKIH ZEMALJA“ - Jovan Cvijić; „ŠEMATIZAM MITROPOLIJE DABRO-BOSANSKE“ iz 1882; „ETNIČKA KRETANJA U BOSANSKOJ KRAJINI u XVI vijeku – dr Milan Vasić; „SRPSKI PREZIMENIK“ – Velimir Mihajlović; „PREZIMENA SRBA U BOSNI“ - Đorđe Janjatović; “SRPSKI IMENOSLOV” – Velibor Lazarević, “ONOMASTIKON” – Petasr Stevanović, “SRPSKA PREZIMENA” – M. Niškanović, “SRPSKE PORODICE I PREZIMENA” – R. D. Rakić i V. Stnisavljević – Rakić, “PREZIMENA U CRNOJ GORI” – V. i A. Miljanić, “SRBIJA ILI ZAGORJE” – P. Aškraba, zatim, Jeftu Dedijera i Ristu Milićevića (hercegovačka prezimena), Jovana Erdeljanovića, Andriju Luburića, Petra Rađenovića, Milana Karanovića i druge. Evo i nekih korisnih linkova:
http://www.mediafire.com/view/fy1acza40z89ihb/Atanasije_Urosevic_-_Kosovo.pdf
http://digital.bibliotekabijeljina.rs.ba/pdf/stara/Povijest%20Bosne.pdf
http://srbija.super-forum.net/t297-rodosloviporekla-porodica-sirom-balkana
http://www.serbiancafe.com/eng/diskusije/mesg/139/13432296/poruka-o-prezimenima-nastavak.html?149
DB: Koliko nam pomaže poznavanje porodične slave u istraživanju porijekla?
VA: Poznato je da jedino Srbi imaju svoju KRSNU SLAVU, koja je danas zaštićena kao naš brend u UNESKU. Kažem Srbi, ali ime zaštitnika i patrona porodice, slave i Crnogorci, neki Makedonci, pa, tajno i poneki pripadnici islamske i rimsko-katoličke veroispovesti, što dokazuje da su bar nekad bili srpskog porekla. Krsna slava ima bitnu ulogu u određivanju porekla nekog prezimena, ali ne presudnu. Dešava se da pripadnici jednog istog prezimena slave više različitih slava. Ponekad se neko prizetio, zadržao svoje prezime, ali i preuzeo ženinu slavu. Dešavalo se da neka porodica nema više muških potomaka na koje bi se slava prenosila i onda mladoženja preuzima i ženino prezime i njenu Krsnu slavu.
DB: Po kojim su sve osnovama Srbi davali i dobijali prezimena i šta je sve moglo da postane prezime?
VA: Ovo pitanje zahteva najopširniji odgovor. Vrlo je teško pitanje odakle potiču Srbi. Na ovom prostoru je dolazilo do čestih seoba i mešanja različitih naroda pa se zato može teško govoriti o izolovanoj populaciji. Tako, po nekim DNK rezultatima, Srbi imaju 30% slovenskog gena, 21% ilirskog, 18% tevtonskog ili starogermanskog itd. Na drugoj strani, po makedonskom DNK istraživanju, Srbi, Hrvati i Bosanci imaju skoro isto genetsko nasleđe. I teorije o našem poreklu su različite, pa postoje Srpsko-slovenska teorija, Iranska teorija i Starosedelačka teorija, koja smatra da su Srbi starosedeoci na Balkanu i direktni naslednici kulture Lepenskog vira, a potom Vinčanske kulture. Tvrdi se da su Srbi u jednom trenutku krenuli u osvajanja i napustili Balkan. Deo Srba je ostao na Balkanu, a deo se seobama kasnije vratio na balkanske prostore.
Prezimenska osnova može da bude različita. Najčešće su prezimena davana po ocu (Petrović, Nikolić, Jovanović…), pa po plemenu (Drobnjak, Vasojević…), po zvanju (Popović, Kapetanović…), po zanatu (Kovačević, Majstorović…), po osobinama (Mudrinić, Bjeloglav, Ćosić, Brkić…), po mestu, zavičaju (Glamočanin, Ličanin…), po nadimku, špicnametu (Surla, Zatezalo…), po vojnom zvanju (Kaplar, Kapetan…), po stranoj reči (Tintor, Bomeštar…). Posebnu grupu srpskih prezimena sačinjavaju ona, koja su stvorena pomoću nastavaka –ović, --ević, -ić. Kao što smo već rekli, najčešće je to lično ime rodonačelnika familije očevo, dedino ili ime nekog drugog muškog pretka u direktnoj liniji srodstva. Osnivač prezimena ne mora uvek da bude krvni srodnik, nego i usvojitelj, staratelj, dobročinitelj… Ako su prezimena data po imenu muškog potomka, onda su obično duža, a ako su po ženskoj liniji, kraća.
Ponekad se prezimena formiraju po skraćenom postupku, tako što se izostavlja onaj srednji elemenat (-ov, -ev) i odmah se dodaje deminutivni nastavak –ić (Jovanić, Bojanić, Stamenić…). Skraćena prezimena se po pravilu izvode iz hipokoristika (Đurić, Perić, Đurović, Perović – kad su na poslednje slovo O). Ako je reč o matronimima (prezimenima po ženskoj liniji), onda se primenjuje ta skraćena procedura (Marić, Zorić…).
Ime i prezime su lična karta svakog čoveka. Ime predstavlja i oličava ličnost, a prezime tradiciju, poreklo, korene i pretke. U prva prezimena kod Srba, mogu se ubrojati i slovenska plemena Ljutići, Bodrići… još iz IX veka. U XIII i XIV veku, u mnogim krajevima nije još bilo ustaljeno prezime kao drugi član imenske formule. Veliki privredni prosperitet postignut je u srednjovekovnim srpskim državama Nemanjića i Kotromanića. On je bio ispred dostignuća tadašnjih evropskih zemalja. Čak i posle Kosovske bitke, srpska država je pod vladavinom Stevana Lazarevića, a naročito Đurđa Brankovića, spadala u red najbogatijih država tadašnje Evrope.
Srbi u krajevima pod Mlecima, Ugrima ili Austrijom, imaju prezimena u XV, XVI i XVII veku. Prezimena na –ić, 1817. godine, bila su zabranjena za Srbe na području Austrougarske. Tako su nastala prezimena Kovačev, Radičev, Glišin, Lazin, Jovin…Najstariji popis stanovništva Srbije potiče iz 1476. godine. Posle ovog, Turci su izvršili još šest popisa u periodu od 1516. do 1572. godine. Beleženje imena Ii prezimena u matičnim knjigama nije vršeno istovremeno u svim srpskim krajevima. Tako je Mitropolit Karlovački Pavle Nenadović izdao 26. 6. 1753. okružnicu o uvođenju i vođenju matica rođenih, venčanih i umrlih. Naredbom kneza Aleksandra Karađorđevića, obavezna prezimena se uvode od 1842. godine. Pošto su naši prostori imali burnu istoriju, praćenu čestim ratovima i neprestanim migracijama, najveći deo rodova vodi poreklo od doseljenika iz različitih perioda, dok je pravih starinaca (starosedelaca) malo. Brojne su porodice koje su se, tokom vekova, dva ili više puta preseljavale, iz različitih uzroka.
DB: Koja su najčešća srbska prezimena na Balkanu?
VA: U Srbiji najviše ima Jovanovića, Popovića i Petrovića. Više porodica istog prezimena ne moraju da potiču iz jednog kraja, niti da su u krvnom srodstvu, što svedoče različite krsne slave. Najčešće se uzima lično ime rodonačelnika familije za formiranje prezimena.
DB: Zbog čega Srbi Krajine imaju ponekad neobična prezimena: Masnikosa, Pletikosa, Derikonja, Tesla i sl.?
VA: Srpskom narodu, strani državni činovnici davali su im prezimena sa pogrdnim prizvukom. Oni su često osim prezimena upisivali i njihove lične ili porodične nadimke. Tako su nastala prezimena: Nakarada, Ušljebrka, Nepergaća, Poplašen, Guzina… Ali, da bi izbegli plaćanje poreza ili poziv na vojnu, kažu da su mnogi Srbi i sami brisali svoje pravo prezime i uzimali ovakvo pogrdno, sve da bi zatrli trag. Otuda i razlike u prezimenima Srba iz Srbije i Srba iz drugih krajeva – jedna su formirale strane vlasti, a druge srpska vlast, u skladu sa narodnom tradicijom.
DB: Koja su vam prezimena bila najteža za istraživanje, u smislu nemanja dovoljno podataka tj. zapisa i koja su bila veoma neobična?
VA: Kod mnogih prezimena se nailazilo na poteškoće u razotkrivanju značenja i njihovog porekla. No, danas živimo u eri kompjuterizacije, interneta i međunarodnog povezivanja i svako ko želi da sazna odakle mu potiču prapreci, više nema tih problema. Odgovor na to pitanje, danas se može dobiti analizom DNK, tačnije, njegove muške komponente – Y hromozoma. Istraživanje ličnog genetskog porekla postaje sve popularnije kako u svetu, tako i u Srbiji. Samo, potreban će vam biti neki genetičar da vam sve to očita i protumači. Jer, mnogi se od nas baš ne razumeju nimalo u genetiku.
DB: Koje žene bivaju nazivane prezimenom sa nastavkom "–ka", a koje sa "–eva", tj. u čemu je razlika između ženske osobe koja je "Boškovićka" i koja je "Boškovićeva"?
VA: Ako žena potiče npr. iz loze BOŠKOVIĆ, onda se za nju kaže da je BOŠKOVIĆEVA (po poreklu, pripada njima), a ako udajom prelazi u to prezime, onda je BOŠKOVIĆKA (tek prihvatanjem toga prezimena, ulazi među BOŠKOVIĆE).
Razgovor vodio Duško Bošković, 3.3.7524. (2016.) godine