Manastir Dobrun
- Detalji
- Datum kreiranja: 15 Mart 2015
Manastir Dobrun
Srednjovekovni Dobrun, kao nemirno raskršće između Istoka i Zapada, je dokaz da opstaje samo duh i ono što je na njemu sagrađeno
Manstir-DobrunSrednjovekovni grad Dobrun sa manastirom u podnožju utvrđenja već nekoliko vekova izaziva pažnju putnika, hroničara i istoričara. Podignut na strateški odabranom mestu, (na graničnom području između Srbije i Bosne, nedaleko od Višegrada) Dobrun je u svom vremenu predstavljao moćan utvrđeni grad i kontrolnu tačku na važnoj saobraćajnici koja je spajala istočne i zapadne teritorije Balkana.
Manastir Dobrun, podignut pre dobrunskog utvrđenja, predstavljao je memorijal lokalnog župana Pribila i njegove porodice iz epohe kralja i cara Dušana. Građen kao vlastelinska zadužbina na vekovnoj granici, manastir je i pre utemeljenja bio osuđen na razaranja. Od prvobitne koncepcije hrama – koja je sačuvana na ktitorskom portretu – ostalo je veoma malo.
Stepen gradnji, rušenja i obnova u prošlim vekovima bio je u takvom obimu da se osim temelja građevine i zapadnog zida priprate gotovo ništa ne prepoznaje. Na osnovu kasnijih svedočenja putopisaca i crteža osnove građevine, sačuvane pre nesrećne obnove krajem XIX veka, vidi se da je to bio impozantan duhovni centar sa dograđenim egzonarteksom, pripratom, kupolom, konacima i kamenim zidom koji je opasivao čitavu portu do Rzava. Takav Dobrun ostao je, nažalost, zabeležen samo u epskom pamćenju onih koji su ga znatno kasnije videli u ruševinama.
Vekovno trajanje hrama u Dobrunu daje za pravo onima koji ovu vrstu dugog egzistiranja upoređuju sa sudbinskim parabolama. Kada je više puta u istoriji rušen, ostajao je jedino neoštećen zapadni zid priprate sa svedocima dobrunskih početaka. U stradanju crkve 1875. godine, uništen je krov, oltarski prostor i delom naos. Ostao je sačuvan zapadni zid priprate sa freskama koje će nadživeti i obnovu 1884. godine.
DobrunJoš je teži primer iz januara 1945. godine, posle nemačkog miniranja crkve u Dobrunu. Gotovo čitava crkva je uništena, ali se zapadni zid sa svedocima dobrunskog trajanja, držao i ostao neoštećen. Verovalo se u čudo jer je hram služio okupatorima kao magacin eksploziva, međutim, freske sa ktitorima, vladarima, isposnicima i pustinožiteljima su sačuvane. One su sigurna tapija duhovnog opstanka u ovom podneblju. Da tih važnih svedoka nema, sve bi na ovoj tragičnoj međi bilo prepušteno zaboravu i postepenom umiranju.
Gradnju dobrunskog grada i manastira u samom podnožju odredio je sklop istorijskih okolnosti. Utvrđenja na levoj i desnoj obali Rzava bila su odbrambena potreba da se na nemirnoj granici zaštiti grad sa naseljem. U tom vremenu, u podnožju Dobruna podignuto je urbano naselje, kameni grad za one koji su u njemu živeli i koji su verovali da će više generacija ovde opstati. Bila je to jedinstvena naseobina na velikom prostoru od centralne Bosne do Srbije.
Moćni dobrunski grad sa vlastelinskim dvorcem i podgrađem u dolini postao je metafora neosvojivosti i materijalne snage novih gospodara. Podizan i utvrđivan u kratkim intervalima i sa velikim graditeljskim potencijalom – dugo je urušavan i osipan. Samo je kameno podgrađe u dolini Rzava duže umiralo. Stolećima je odolevalo mnogim rušiteljima, jer u njemu nije bilo naseljenih pa od praznih kuća i nije pretila nikakva opasnost. Novim osvajačima kamene građevine nisu ništa značile, kao ni bedemi u stenama iznad naselja.
Ostaće tajna koji su to neimari utvrđivali i zidali Dobrun? Da li su ovde radili dubrovački majstori ili su to bili domaći klesari? U međuvremenu, utvrđeni gradovi brzo su menjali gospodare na granici Despotovine i Bosne. Danas je od njih, osim retkih zapisa i zaboravljenih zidina, najviše tragova ostalo u epskom pamćenju. Kao da ih je sve mogla podići Đurđeva Jerina pa ih po nekom nepisanom pravilu samo njoj pripisuju.
Dobrun je po svemu personifikacija srpske sudbine. Vekovima je predstavljao vidljivu i nevidljivu među između Istoka i Zapada. Među koja je utvrđivana prirodom, ljudskom veštinom, verom i duhovnošću. Trajno je opstajao jedino duh i sve što je na njemu bilo sazdano. Najzad, kroz reči nastojnika Dobruna, starca Radoša, – Ivo Andrić, opčinjen gradom iznad Rzava – ispisuje filozofsku premisu nestajanja: ,,Ruše Turci ali ruši i zeman, a ruše ljudski nemar i nepravda. Sve je prolazno, trajnije su građevine, večan je samo život..."
(Iz monografije "Srednjovekovni grad i manastir Dobrun)
Dragiša MILOSAVLjEVIĆ
