Eparhija Humska u Stonu
- Detalji
- Datum kreiranja: 05 Juni 2018
Na ovom mjestu je 1219. godine Sveti Sava osnovao Eparhiju Humsku ili današnju Eparhiju Zahumsko-Hercegovačku. Danas se na istom tom mjestu, u blizini starog grada Stona na poluostrvu Pelјešac u lužinskom polјu uzdiže rimo-katolički hram "Gospe od Lužina", a tu se nekada nalazilo sjedište eparhije Humske i pravoslavni manastir “Bogorodice Stonske”.
Stari grad Ston nalazio se na brdu Gorici gdje je bilo izobilјe svježe vode, veliki broj mlinova, obilјe plodne zemlјe i proizvodnja maslina i soli. Ovaj kraj je prije Nemanjića često mijenjao vlast pa je dolazio i pod vrhovnu vlast Srbije naročito za vreme Vojisavlјevića (kojima je jedno vrijeme bila i prijestolnica) i Romejskog carstva. U periodu vladavine kneza, protospatara i prvog srbskog kralјa Mihaila Vojislavlјevića (1046-1081) podignuta je, kao djelo rane romanike, crkvica Svetog Arhangela Mihaila sa njegovim ktitorskim portretom koja i danas postoji.
Humsku eparhiju je Sveti Sava osnovao za oblasti Humske Zemlјe i Travunije što obuhvata današnju geografsku Hercegovinu, sa Dubrovačkim primorjem. Neposredno pre dobijanja autokefalnosti Srpske Pravoslavne Crkve 1219, Humom je iz Stona upravlјao brat Stefana Nemanje, knez Miroslav, sve dok brat Svetog Save kralј Stefan Prvovjenčani (1196–1227) nije preuzeo direktnu upravu nad Humskom zemlјom.
Iz istorijskih izvora znamo za Stefanovu povelјu iz 1220. kojom je potvrdio osnivanje Humske eparhije i kasnije povelјe kralјa Stefana Uroša I (1241–1276) kojom je davao još veće privilegije manastiru Bogorodice Stonske i Humskoj eparhiji pridodajući joj nove posjede, mahom u Polimlјu.
Devet srbskih episkopa je stolovalo u manastiru Bogorodice Stonske koga vidite na slici: Ilarije, Metodije, Teodosije, Nikola, Sava, Jevstratije, Jovan, Danilo i Stefan. U vremenu do 1333. godine Ston je sa Pelјšcem imao i deset srbskih crkvenih zdanja i manastira: Svetog Arhangela Mihaila, Svetog Nikole, Svetog Jovana Krstitelјa, Svete Marije Magdalene, Presvete Bogorodice u Lužinama, Svetog Martina, Svetog Georgija, Svetih Kozme i Damjana, Svetog Stefana i Svetog Sergija ili Srđa. Glavna tj. katedralna pravoslavna crkva u Stonu je bila crkva Svete Marije Magdalene na vrhu brda Gorice, koja je bila najvećih dimenzija od svih stonskih crkava.
Međutim, usled neredovnih prilika i strahovitog uticaja rimo-katolika iz Dubrovnika, koji su bili izuzetno netolerantni prema pravoslavlјu, kao i previranja između Dubrovnika, vlastelinske porodice Branivojevića, Nemanjića i kasnije Kotromanića, sjedište episkopa humskih se seli sa Pelјešca u manastir Sv. Petra na Limu. I pored želјe kasnijih humskih episkopa da se vrate u Ston, u manastir Bogorodice Stonske, do toga na žalost nikada nije došlo. Od tada sledi period nezapamćenog rimo-katoličkog prozelitizma, naročito nakon otkupa Stona od strane Dubrovčana za vreme cara Dušana i bosanskog bana Stefana II, tako da danas u stonskom primorju nema praktično ni traga od pravoslavlјa, a svi pravoslavni hramovi i manastiri su zapustjeli ili postali rimo-katolički.