Banjalučka regija - Laktaši
- Detalji
- Datum kreiranja: 09 Februar 2015
Indeks članaka
Strana 11 od 37
Podaci o naseljenosti ovog područja datiraju još iz starijeg kamenog doba, čiji počeci sežu od oko 150.000 godina p.n.e. Arheološka nalazišta iz tog vremena su smještena po niskim brežuljcima pored rijeka. Takvo jedno naselje je Brdašce smješteno na današnjen Banjskom brdu u centru Laktaša. Pronađeni su arheološki ostaci i iz mlađeg kamenog doba, bakarnog, bronzanog i željeznog doba, kojeg odlikuje organizovanje većih etno-kulturnih plemenskih zajednica.Rimljani su ove krajeve stavili pod svoju vlast 9. godine naše ere. Današnja oblast Laktaša nalazila se na samoj granici dvije provincije: Dalmacije i Panonije. Domaće ilirsko stanovništvo živjelo je u utvrđenim gradinama (“Gradina” u Šušnjarima). Po zauzimanju ovih krajeva Rimljani podižu vojne logore i grade objekte od privrednog značaja.
U doba srednjeg vijeka laktaški kraj proživljava tada tešku i neizvjesnu sudbinu. Smjenjuje se vladavina Istočnih Gota, Avara i Slovena, a početkom 12. vijeka ovaj prostor postaje dio kraljevine Ugarske.
Početkom 16. vijeka ovaj prostor osvajaju Turci i njime vladaju 350 godina, što je dovelo do velikih pomjeranja stanovništva. Za Tursku je ovo područje veoma značajno kao granični dio prema Austriji, pa zbog toga Turci vrše nasilno preseljavanje srpskog stanovništva iz planinskih dijelova istočne Hercegovine, Crne Gore i Like na prostor Lijevče polja i Potkozarja.
Od 1878. godine Bosna i Hercegovina ulazi u sastav Austro-Ugarske monarhije. Da bi razbili homogeni srpski prostor poslije 1883. godine na prostor Lijevče polja i Potkozarja naseljavaju se Italijani, Nijemci, Ukrajinci i Poljaci. Njemačko i italijansko stanovništvo primjenom savremenih agrotehničkih mjera vrlo brzo podiže privrednu razvijenost na viši nivo tako da ovaj prostor postaje najrazvijeniji dio Bosne i Hecegovine. Jedan od tada najjačih trgovačko-zanatskih centara je bio današnji Aleksandrovac, koji je 1889. godine dobio poštu, a tu je bio lociran i pogon za proizvodnju čuvenog sira iz samostana Trapisti.
Raspadom Austro-Ugarske monarhije 1918. godine i ulaskom u sastav Kraljevine SHS, odnosno kasnije Kraljevine Jugoslavije, tokom i poslije drugog svjetskog rata područje opštine je bilo u izuzetno teškom položaju. Imajući u vidu nivo privrednog razvoja na prostorima bivše SFRJ ova opština je spadalu u red nerazvijenih i zauzimala na rang listi razvijenosti 87. mjesto između 109 opština u BiH. Druga polovina osamdesetih godina je početak stvaranja takozvanog “Laktaškog privrednog čuda”. Ova opština skreće na sebe pažnju velikim investicionim ulaganjima čime širom otvaraju vrata privatnom preduzetništvu. Taj trend je zadržan i do danas.
Banja Laktaši
Sa svojim ljekovitim vrelom, Laktaši su još od daleke praistorije privlačili naše neuke pretke. To potvrđuju arheološka istraživanja na lokalitetu Brdašce, neposredno pored banje, gdje su pronađeni ostaci života još iz starijeg kamenog doba.
Na Brdašcu su obitavali prvobitni lovci, o čemu nam kazuju nalazi primitivnih kamenih oruđa. Međutim, termalni izvor je i u kasnijim epohama privlačio čovjeka, o čemu govore ostaci iz bronzanog i željeznog doba pronađeni na istom lokalitetu.
Ako se za ranije stanovnike to donekle može i sporiti, Rimljani su nesumnjivo veoma dobro poznavali ljekovitost laktaške termalne vode i koristili je vijekovima. To potvrđuju artefakti iz drugog, trećeg i četvrtog vijeka kao što su novčići kovani za careva Gordijana III (238-244), Filipa I (244-249), Galijena (253-268), pronađeni u blizini vrela. Ti numizmatički nalazi ukazuju na živ običaj "darivanja" vode novcem, koji se uzgred rečeno - zadržao sve do novog doba.
Osim toga, iskopavanja sprovedena 1889. godine na lokalitetu "Zidine" u Jelića gaju otkrila su ostatke rimskog javnog kupatila (terme), koje je podignuto pored izvora ljekovite vode.
Tada su otkriveni i temelji zgrada sa specijalnim sistemom zagrijavanja, te rimske cigle, grnčarija i staklo. Istraživanja iz 2000. godine potvrdila su postojanje rimskih termi, o čemu nam govore podne opeke i cigle, te komadi grnčarije, stakla i novca. U okolini Laktaša pronađeni su i tragovi nekoliko vila rustika, odnosno imanja rimskih latifundista, pa se sasvim osnovano može tvrditi da su terme, osim vojnika, koristili i ti zemljoposjednici sa svojim porodicama.
Nakon vlasti Rima, uslijedio je tzv. "mračni srednji vijek", o kome, kada je u pitanju banja Laktaši, nema mnogo sačuvanih istorijskih svjedočanstava, pa ne možemo govoriti ni o eventualnom organizovanom korišćenju laktaške termomineralne vode. Ni turska osvajanja početkom 16. vijeka nisu ništa bitno promjenila. Takvo stanje potrajalo je sve do 19. vijeka, kada počinje ozbiljnije interesovanje za banju. Putopisci iz tog vremena kazuju o blagotvornosti izvora ali i o slaboj uređenosti i posjećenosti banje. Jedan od njih bilježi kako kupači ulaze u samo vrelo obloženo jednostavnim kamenom i to u odjeći, a onda trče oko brežuljka da bi se brže osušili.
Tek sa dolaskom Austro-Ugarske počinje ozbiljno, naučno interesovanje za ljekovite izvore u Bosni i Hercegovini, pa i u Laktašima, za šta je ponajprije zaslužan profesor Ernst Ludvig. Ovaj bečki geolog bio je, naime, prvi naučnik koji je od 1886. do 1888. godine ispitivao sastav i ljekovitost izvora u Laktašima. Ipak, najveće zasluge za izučavanje i poznavanje banja u Bosni i Hercegovini ima čuveni akademik Fridrih Kacer, koji je kao stručnjak sarajevskog Zemaljskog muzeja ispitivao preko 90 termomineralnih izvora.
Bilo kako bilo, sa habzburškom vlašću otpočelo je doba evropeizacije i svekolikog progresa,
što se odrazilo i na sudbinu laktaške banje. Nju sada sve češće posjećuju okolni seljaci a pojavljuju se i prvi turisti iz dalekih krajeva. Pozitivan trend nastavljen je u novoj, jugoslovenskoj državi, pa je oko 1920. godine trgovac Vlado Popović otvorio prvu kafanu, uz koju će ponuditi i prvih 5 soba sa 10-ak ležaja, hranom i zabavom. Pomenuti gazda upamćen je i po tome što je svojim gostima obezbijedio prvi gramofon, prvi radio, pa i orkestar. Uskoro je kafanu otvorila i čuvena porodica Kesić, koja je, takođe, nudila i smještaj za goste banje.
Među prvim gostima koji su se duže zadržavali bili su članovi banjolučkih jevrejskih porodica Sarafić, Nahmisas i drugi. U to vrijeme, u banju su često navraćali banjolučki ljekari Slavko Pišetljić i Branko Čubrilović, a iz Beograda je redovno dolazio Vlada Simeunović.
Stvaranjem Vrbaske banovine 1929. godine i dolaskom Svetislava Tise Milosavljevića na njeno čelo, počinje novo doba cijele Krajine, pa i banje Laktaši. Već pri jednom od prvih obilazaka banovine, Milosavljević je uočio da se u Laktašima nalazi termalno ljekovito vrelo, ali je potpuno neizgrađeno, pa se ''svet kupa pod vedrim nebom'', u prostom, kamenom bazenu do koga nema ni kolskog puta. Zbog toga je preduzimljivi ban odmah naredio da se izgradi odgovarajući prilaz, a iznad samog izvora da se podigne ''jedna skromna građevina, pod kojom će biti kupatilo''. Radovi su otpočeli već juna 1930. godine, pa je do sljedeće godine izgrađena okrugla, kupolasta zgradica, unutar koje se nalazio bazen prečnika 5 metara. Tako je sačinjeno narodno kupatilo ''jednostavnog uređaja'', koje i danas simbolizuje laktašku banju. Do 1937. godine dovršena je izgradnja još jednog bazena natkrivenog sličnim kupolastim zdanjem, kaptirana su vrela, te izgrađeno 6 kada. Međutim, još uvijek u ponudi nije bilo odgovarajućeg smještaja gostiju.
Poslije Drugog svjetskog rata grade se i prvi kapaciteti u društvenom vlasništvu – banjski paviljoni (1947) i barake, a onda i autokamp (1962), te otvoreni veliki, olimpijski i dječji bazen sa banjskom vodom (1973). Nova prekretnica u razvoju banje Laktaši i njenog turizma biće izgradnja hotela ''San'' 1982. godine. Riječ je o objektu ''B'' kategorije, sa oko 150 ležaja, bazenom sa termalnom vodom, kadama za masažu i liječenje, saunom, elektroterapijom i drugim sadržajima. Istovremeno, i Laktaši izrastaju u lijepu, uređenu varoš koja ponovo postaje nadaleko poznata, prije svega po svojoj ljekovitoj banji.
KOČIĆ O LAKTAŠKOJ ILIDžI
Početkom 20. vijeka sudbinom laktaške banje pozabavio se i znameniti srpski pisac, narodni tribun i poslanik u bosanskom saboru, Petar Kočić. Naime, prilikom jednog obraćanja Saboru 1911. godine, on kazuje kako u njegovom srezu ''osim Slatine koja je koliko-toliko uređena'' postoji ''niže Banje Luke i takozvana Laktaška ilidža'', koja je bez sumnje ''tvorevina starih Rimljana i njihovih vojnika''. Tokom ljetnih vrućina, a naročito za crkvenih praznika, dodaje krajiški tribun, u banju Laktaše slivao se svijet iz okolnih sela, od Banje Luke do Gradiške. A samo vrelo – to je, tvrdi Kočić, ''čitava rijeka koja šiba i salijeva se u Vrbas. Voda je jako ljekovita i na glasu je da liječi kostobolju, groznicu, šugu, kraste i uboje.'' Na žalost, banja je veoma zapuštena i neuređena: sve se svodi na jednu ''okruglu ozidanu jamu, ... prečnika 3 metra a dubine od 1 metar''. Zbog toga bi, zaključuje Kočić, ovu ilidžu ''po svaku cijenu trebalo urediti''.
DJEVOJKA I BANjA
U narodu je od davnina prisutno vjerovanje da laktaška termalna voda liječi oči, živce, stomačne probleme, zglobove, kožne bolesti, reumu, srce i vene i da ''neda ostariti ni mušku ni žensku''. Tako jedno predanje kazuje o djevojci kojoj je naglo, iz dana u dan, slabio vid. Uplašivši se da potpuno ne obnevidi, djevojka se po nečijem nagovoru počela umivati banjskom vodom i to po tri puta svako jutro, počevši od Đurđevdana (6. maj), pa do svetog Ilije (2. avgust). Već na Vidovdan (28. jun) djevojačke muke su prestale – vid joj se potpuno vratio. Štaviše, ni kasnije nije imala nikakvih tegoba, već je, kako kaže legenda, i u dubokoj starosti, koju je doživjela, mogla udjenuti konac i u najmanju iglu.
ČESMA
Uporedo sa izgradnjom banjskih objekata, 1930-1931. godine, u Laktašima je pored glavnog druma podignuta i skromna spomen česma na kojoj je u duhu onog vremena pisalo:
Tu, kapu skini
Bogu se pomoli
Seti se dana teških
I borba viteških
Gde su ti braća pala
Dok su ti slobodu dala.
Zvanična prezentacija opštine Laktaši
 |
 |
nekad
 |
 |