Despića KUĆA
Za nastanak ovog teksta je poticaj dala internet stranica „Narodnog pozorišta“ u Sarajevu na kojoj ne pišu osnovni podatci ko je zaslužan za izgradnju same zgrade kao i ko je inače najzaslužniji za nastanak i razvoj pozorišne umjetnosti u samom Sarajevu kao i u široj regiji, mada stoji podatak da je sam čin otvaranja ove institucije pripao Branislavu Nušiću, istaknutom srbskom književniku, novinaru i diplomati.
Svakoga ko se zainteresuje za otkrivanje pokretača pozorišne umjetnosti u Sarajevu kao i glavne finansijere izgradnje Narodnog pozorišta, istraživanje će dovesti do ključne osobe od koje je sve i krenulo. U Hercegovini, entitetu kojeg osnovaše Stipan Vukčić – Kosača, Herceg od Svetog Save, u zaseoku Samobor u blizini Gacka rodio se Risto Slijepčević, u porodici koja slavjaše slavu Sveti Sava (27.januar).
Naš Risto se oko 1760. godine zaputio u Sarajevo na izučavanje zanata. I kako to obično biva uz despićeva1naukovanje se desi i ljubav između njega i sarajke Despe koja je krunisana
brakom i rođenjem sinova Maksima i Nikole. Kako je Risto bio došljak i zbog toga manje poznat sarajlijama nego njegova supruga Despa, njihovu djecu sarajlije prozvaše po njoj – Despići i to ostade tako učvršćeno u istoriji. Ristini sinovi su se po starom srbskom običaju prezivali u stvari Ristić, ali nije prvi put da običaji postoje da se mijenjali.
Radi podsjećanja, a i nauk mladima koji možda i ne znaju, sada je zgodno naglasiti da se prezimena porodica u Srba formiraju tako da se na ime rodonačelnika njegovim potomcima dodaje nastavak “ić” kao umanjenica, jer se radilo o njegovoj djeci, u konkretnom slučaju Ristina djeca su mali Ristići.
Risto je bio veoma uspješan u svom poslu tako da je veoma brzo kupio kuću u dijelu Sarajeva znan kao Latinluk. Vatikan koji je vijekovima vodio krstaške ratove protiv Srba, naseljavao je postepeno i uporno srbske prostore drugim slavjanskim plemenima koji su već ranije prihvatili despićeva5rimo-katolicizam, sa namjerom razbijanja kompaktnog srbskog korpusa. Pa su se u tadašnje Sarajevo, poznati trgovački centar, naseljavala razna rimo-katolička plemena od kojih su postali današnji Česi, Poljaci, Slovaci, Nijemci, Austrijanci, Hrvati, Slovenci i sl., te je zbog svoje nacionalne nehomogenosti taj kraj Sarajeva nazvan Latinluk, pošto im je jedina zajednička odrednica bila odanost latinskoj vjeri.
Zato je pogrešno nazivati srbske krajeve “pravoslavnim” da bi se napravila paralela sa latinlukom i izjednačile neizjednačljive stvari, jer osim Srba na južnoslavjanskim prostorima nije bilo drugih pravoslavnih naroda u iole značajnijoj mjeri. O tome svjedoči postojanje isključivo srbskih crkvi, a ne nekih drugih. Tako da je ispravnije pravoslavni živalj nazivati Srbima nego pravoslavcima, pogotovo što je u našem slučaju jedan od Ristinih potomaka u svom testamentu ostavio takve zahtjeve koji se tiču više predhrišćanske srbske vjere nego hrišćanske, pa je drugim riječima bio više Srbin nego pravoslavni hrišćanin. Ove pojmove inače mnogi ljudi često izjednačavaju, što unosi dodatnu zabunu u poimanje cijele problematike između vjere, naroda i nacije.
Risto kupuje kuću u nacionalno nehomogenom Latinluku i tu započinje svoje malo carstvo koje nastavljaju da 
šire njegovi sinovi kroz generacije, da bi se sve završilo u srbskom tradicionalnom duhu zadužbinarstva kada su sve kuće Despića njihovi vlasnici poklonili gradu Sarajevu sa obavezom grada da budu muzeji. Pa je tako jedna kuća dio Muzeja grada Sarajeva poznata kao “Despića kuća“, a druga kuća porodice Despić je takođe sada muzej imena “Muzej književnosti i pozorišne umjetnosti” koji se nalazi u ulici Sime Milutinovića – Sarajlije, (Sarajlija je poznat kao učitelj vladike Petra Petrovića Njegoša).
Potomci Riste Slijepčevića su svi bili uspješni ljudi i bavili su se uglavnom krznarskim zanatom i trgovinom između Konstantinopolja i zapadnih gradova i bili su vlasnici više kuća i mnogo radnji u kojima je bilo zaposleno i po dvadesetak radnika. Despići su uživali veliki ugled kojeg su potpomagali i ženidbenim vezama sa ostalim uglednim srbskim porodicama: Jeftanović (nekadašnji vlasnici hotela “Evropa”), Josipović, Davidović, Skrškić, Odović itd.
Najmarkantniji od Despića je bio Hadži Makso Despić, koji je dobio titulu hadžije nakon posjete Jerusalimu. O ovome je i sam pisao u svojim memoarima, pa koga interesuju detalji neka potraži memoare. U vrijeme Osmanlijske okupacije Makso je bio čak dva mandata gradski blagajnik, a u vrijeme Austo-Ugarske okupacije je bio gradski vijećnik. Bio je protivnik Austro-Ugarske okupacije kao uglavnom i svaki Srbin, ali ne tako drastično kao Gavrilo 
Princip ili Nedeljko Čabrinović i ostali članovi Mlade Bosne, već je svojim agitovanjem kod zapadnih država izražavao jasno protivljenje aneksiji. Svojim novčanim prilozima su Despići u to vrijeme pomagali mnoge akcije u gradu, kao i izgradnju Saborne crkve.
Za pozorišnu umjetnost je najviše zaslužan Mićo Despić koji je i sam bio glumac i nastupao u predstavama koje su se organizovale u njihovoj kući u velikoj
sobi u kojoj se u stvari i stanovalo. Posvećenost pozorišnoj umjetnosti čiji je sastavni dio i muzika objašnjava i postojanje klavira u kući Despića, instrumenta kojeg je u ono vrijeme mogao da sebi priušti samo prilično bogat čovjek. Predstave su uglavnom bili šaljivi komadi Jovana Sterije Popovića i Koste Trifkovića, koje su održavane za rodbinu i bliske prijatelje. Gledaoci su sjedili na sećijama, ili na jastucima na podu.despićeva4
Interesantno je da su u to doba muhamedanske kuće i srbske bile slično namještane, jedina razlika je bila u tome što su srbske kuće imale ikonu i kandilo i u ranom periodu na sećijama prostirke tamno crvene boje (bordo). Tako da je očigledno da je zabluda da je bordo boja više vezana za muhamedance nego za Srbe. Ista priča važi i za fes za kojeg se pogrešno smatra da je izvorno muhamedanska kapa. U Zemaljskom muzeju u Sarajevu koji je trenutno zatvoren, se moglo vidjeti u jednoj sobi sa prikazom scene suđenja, da su “hrišćani” u stvari nosili bordo fes, a ne osmanlije. Naravno da su pod ovim “hrišćani” smatrani Srbi, pošto su bili najbrojniji narod na ovim prostorima odvajkada, a i tada dominantan u vrijeme najezde osmanlijskih hordi.
Republika Jugoslavija je u skladu sa svojom robinhudovskom tj. komunističkom ideologijom pravilnije raspodjele bogatstva nacionalizovala imetak porodice Despić. Poslednji Despići su se odselili u Belgiju 1967. godine i poklonili gradu Sarajevu svoj preostali imetak u muzejske svrhe.
Svi koji navrate u Sarajevo neka nakon porcije ćevapa i čaše boze neizostavno prošetaju do ova dva muzeja, nisu daleko od bilo koje baš-čaršijeske ćevabdžinice.
Duško Bošković, 1.09.7523. godine.
