Nikanor Grujić
(Lipovo, 13. decembar 1810 — Pakrac, 20. april 1887)
Književnik, pesnik, crkveni govornik, vladika pakrački, u pesništvu nazvan Srb Milutin. Na Majskoj skupštini 1848. bio je jedan od dva glavna govornika, te je posle njegova govora proglašena Srpska Vojvodina i izabran vojvoda. Rođen je 13. decembra (1. decembra po julijanskom kalendaru) 1810.
Kao đak je bio najbolji pisac latinskih stihova i osobiti besednik. Nižu gimnaziju završio je u Mohaču, višu u Pečuju. Godine 1837. stupio je u karlovačku bogosloviju, a 1841. zakaluđerio se i dobio je ime Nikanor. Kao brat manastira Kuveždina prešao je u Karlovce 1843. za pridvomog kaluđera mitropolitu Rajačiću. Godine 1848. postao je protosinđel, i tada se istakao kao govornik na Majskoj skupštini u Karlovcima i na Sveslovenskom Kongresu u Pragu. U periodu 1850 — 1861. bio je arhimandrit manastira Krušedola, 1861. posvećen je za episkopa u Pakracu, 1871. je imenovan za administratora karlovačke patrijaršije na mesto smenjenog administratora, „narodnog patrijarha“, Arsenija Stojkovića, zbog čega je mnogo izgubio od popularnosti, te nije ni bio 1874. izabran za patrijarha. On se tada povukao u Pakrac, i nije više dolazio u Karlovce do smrti.
Umro je 20. aprila (8. aprila po julijanskom kalendaru) 1887.
U književnosti se javio 1836; u početku se potpisivao krštenim imenom, a kad se s takim potpisom javi u Gajevoj „Danici" još jedan poeta — on svom ličnom imenu dodade i narodno : Srb-Milutin.
Počeo je pisati patriotske i sentimentalne pesme, koje su se već pre Branka Radičevića isticale čistotom jezika i narodnim duhom. Pedesetih godina, pod raznim potpisima, štampao je prigodne i alegorične pesme protiv bečkog apsolutizma. Godine 1861. izdao je epski, pobožno-patriotski spev Sveti Sava Nemanjić, 1852. u Primetbama oštro je ustao protiv Vukovog prevoda Novog Zavjeta. Kasnije, kao episkop, sasvim je napustio poeziju i posvetio se pobožnoj i poučnoj književnosti.
Tako je 1885. izdao u Novom Sadu: Uvod u tumačenje Sv. Pisma i Iz života svetih ugodnika, božjih.
Još 1882. izdao je u Novom Sadu dva prijevoda: Pripovijetke mojoj kćeri i Saveti mojoj kćeri od moralističkog francuskog pisca J. N. Bouilly. Godine 1886. štampao je u Novom Sadu prijevod Dva prijatelja od Le Sage-a.
Posle njegove smrti (1904), objavljena je njegova Autobiografija, koja je zanimljiva i čitka, a, ima znatne vrijednosti za pobliže poznavanje prilika, narodnih borba i ljudi iz njegova vremena. Kao crkveni govornik on zauzima prvo mesto pored Teofana Živkovića i Germana Anđelića. Besede mu je izdao D. Ruvarac 1892. godine.
Spev „Sveti Sava“
Osobeno stoji u poetskoj književnosti srpskoj Sveti Sava, koga je napisao Nikanor Grujić i od koga je samo prvi deo štampan, u Karlovcima 1861. godine. Ovaj posao Grujićev nije pobožan spev u običnom smislu; u njemu je toliko studije i više umetničke koncepcije da je šteta što je Grujić po izradi drugoga dela koji je ostao u rukopisu prekinuo dalji rad koji je imao da se razvije u veliku poemu. Klasički obrazovan, književno odlično spreman i po osećanju i reči istiniti pesnik, Grujić je u „S. Savi“ zasnovao ep koji po mnogim odlikama stoji usamljen u ovoj vrsti književnosti kod Srba. Objavljeni deo obuhvata poznato kazivanje o Rastkovu odlasku u Sv. Goru, poteru i događaje one noći kada ga košljenici nađu u manastiru. Četrnaesto-složni stihovi, s redovnim uzastopnim slikovima, održavaju ozbiljnost pesničke dikcije do kraja, i daju delu kolorit uzvišenog pesničkog čina .
Vikipedija
Pojava još jednog originalnog naučnog rada u oblasti istorije Srpske Pravoslavne Crkve mora da obraduje stručnjake i širu čitalačku publiku. Knjiga Vladika pakrački Nikanor Grujić (1810–1887) – arhijerej i borac za nacionalna prava Srba u Austro-Ugarskoj (Sremski Karlovci 2010), čiji je autor Dušan N. Petrović, predstavlja pravi doprinos dvestagodišnjici od rođenja znamenitog arhijereja srpske Crkve, proslavljenog Srb-Milutina, pesnika romantičarsko-nacionalnog zanosa. Ova knjiga, svakako, najavljuje višetomno preduzeće visokouvaženog prote i rektora Karlovačke bogoslovije, poput sličnog koje smo videli o patrijarhu Georgiju Brankoviću.
U jednoj knjizi se o Srb-Milutinu ne može reći sve. Nikanor Grujić je bio najpre arhijerej, društveno angažovani duhovni vođ svoga naroda, književnik i zadužbinar, zatim kritičar reforme srpskog književnog jezika. Ovaj vladika je ostao upamćen kao čovek visokog duha, koji se radom i talentom otrgao od mediokritetske sredine. Stekavši obrazovanje u tuđini, stavio se na raspoloženje svojoj crkvi i narodu. Poštovan više od profesora i predavača „carske vjere“ iz gimnazije u Pečuju, ocenjivan tamo sa najvišim ocenama, imao je slično iskustvo kao njegov mlađi savremenik Nikodim Milaš. Mladom Šibenčaninu Nikoli Milašu je na maturskom ispitu biskup u komisiji promrmljao: „Prava je šteta što je ovaj mladić šizmatik“, a Milutinu Grujiću iz Baranje je biskup pečujski Ignjat Sepeši priznao: „Da niste ove vere, koje jeste, i od koje vas ne odvraćam – ja bih znao šta bih s vama učinio“. Dočekan sa zavišću, ali podržan od onih od kojih je trebalo, mudrih episkopa i mitropolita Karlovačke mitropolije, Srb-Milutin je celoga života sa hrišćanskim smirenjem umeo da pravi razliku između „ritskih žaba i planinskih sokolova“.
Autor je Nikanora Grujića smestio u njegovo vreme, ukazavši na bogatstvo prilika koje su okruživale njegovu ličnost: školovanje, monašenje, profesura, episkopstvo u Pakracu, administranje Mitropolijom Karlovačkom, odolevanje liberalnim političkim idejama koje su rastakale crkveno-narodnu autonomiju Srba u Vojvodini i šire u tadašnjoj Austro-Ugarskoj.
Istorijski fatum SPC, njena sudbina u civilizacijskim sudarima, nedovoljno je opisivana i obrađivana, iako se čini da ima dovoljno arhivske građe i istoriografskih radova. U pisanom i štampanom moru ipak nema dovoljno solidnih radova. Na ličnosti episkopa Nikanora Grujića taj istorijski fatum se najočiglednije prikazuje. Dvor pakračke eparhije, koji je Nikanor Grujić obnovio, spržen je u građanskom ratu u Hrvatskoj 1991. godine. Manastir Kuveždin, obitelj Nikanorovog postriga posvećena Svetom Savi Srpskom, svaljen je u ruševine mržnjom obesnih ustaša 1941. godine. Nikanora Grujića su visoko cenili savremenici poput Bude Budisavljevića Prijedorskog i Radoslava Grujića, koji su mu posvetili prigodne napise. Njegova autobiografija primer je književnosti koja ostaje važna, svedočeća o duhu vremena i živim akterima na crkveno-narodnoj pozornici. U radu prote Dušana Petrovića objavljeno je mnogo izvora dokumentarnog karaktera, iz kojih se Nikanorova ličnost i delatnost sagledava ad fontes et documenta.
Samo istoriografija koja je postavljena na čvrst temelj i oslonjena na sigurne noge, pomoći će nam da shvatimo vreme u kome živimo – ona koja ne podstiče fatamorgane, nego rasvetljava zaboravljenu faktografiju. U tome su knjige trudoljubivog i na pregnuće ornog Dušana Petrovića, visokouvaženog protojereja-stavrofora, profesora i rektora Karlovačke bogoslovije, od velike pomoći i neprocenjivog značaja. Jer, on se predao prilježnom arhivskom radu, toliko nedovoljno afirmisanom i primenjivanom u radovima iz istorije SPC. Takođe, pisac ove dragocene knjige i ostalih radova iz srpske crkvene prošlosti, ne dozvoljava da bude obuzet iscrpljujućom i sterilnom polemikom, koju susrećemo u naučno-publicističkim vodama, raspaljivanom od pokvarene sujete ili, još češće, zle ideološke motivacije.
Pravoslavlje
Malo ko zna da jedna od najpjevanijih starogradskih pjesama „Milkina kuća na kraju“ ima autora koji je pjesmu posvetio zaljubljenom paru iz svoje okoline. Autoru je zbog prirode njegovog nameštenja bilo zabranjeno da se bavi poezijom, a pogotovo ne lirskom,ljubavnom.
Priča o pjesmi "Milkina kuća na kraju" čiji je autor pakrački vladika Nikanor Grujić ili Srb-Milutin kako se često potpisivao.
"Muzička pletenica" - emisija radio Beograda
I još jedna boemska pjesma (za ono vrijeme neprimjerna za jednog duhovnog vodju) vladike Nikanora:
"Lulo moja,srebrom okovana"
nastavak
nastavak
"Orao" 1888.
"Brankovo kolo" - 1901.
PRSTEN
Idi k dragoj, međ visoke, oj prstene, stene,
Dar si mali, al' srdečan, vredan ruke njene.
Il' se češlja na zrcalu, il' na svili spava,
Il' dobrotu srca pesme glasom izražava.
Ako spava. pogled tihi na lice joj baci,
I primeti javljaju l' se na tom ljubve znaci.
Mudro gledaj, i pričekaj dok se ne probudi,
Kad se prene, ukloni se — stidljive je Kudi.
Naćeš li ju kod prozora, poklon vitkim stasom
Učini joj. — progovori k njojzi tihim glasom.
Tihim glasom, da ne čuju ni kamene stene
(Ah, bojim se i sav strepim!) ove tajne n*ene.
Išti ruku da celuješ; kad ti ovu pruži.
Pridrži ju, nežno samo, pak joj se potuži:
Najpre kaži da si svedok moje ljubve žarke,
A potom joj sve iščisli moje muke jarke;
Hoće l' joj se ražaliti, pazi pak mi kaži.
A mećutim sebi mesto na ruku joj traži.
Daj joj povod desnom rukom lepo što nek' radi,
Na levu se brzo, verni prstene, potkradi!
Stegni sebe oko prsta, da t' drugi ne zbace,
Ta je ruka blizu srca, čućeš joj udarce.
Ako nežno, kad t' oseti, na tebe pogledi,
Raspusti se, da ju krug tvoj mali ne uvredi,
Jer je ona nežna, same od nežnosti ruža.
Koju vreća i obara i najmanja stuža.
Na čelu ti spomen stoji, al' joj ti objavi
Da ćeš njojzi verne ljubve svedok biti pravi.
Digne l' ruku da t" ugogga šta želiš od grudi
Njenih, kaži: Vernost koju česni hrane ljudi.
U smeju joj na usnama volju ti primeti,
Bude l' dobra, tad pomisli da si već na meti.
Kad ja doćem i upitam, kazaćeš mi stanje,
Taj će vopros bit mom oercu najslaće pitanje.
1838.
IDEALU
Poletu misln visprenih, tankog iz
Oblačka divno, sjajna kb zenica,
Trepćeš odozgor, put blistanjem
Zračka svetlaš mu kroz magle mutne!
Dižu se žara iz čistijeg sile
Zemnika umnog tamo kud ji milo
Poziva pogled tvoj; dižu se.
Al' badava! Sve više letiš ti.
Zemnom se rukom nikom dodirnuti
Ne daš. I san duh retko te domaše.
Bežiš od ruke, uma bežiš
Od hitlenog; k sebi misli mamiš.
Katkad im svetliš kb višeg života
Svetilnik; javljaš staze k besmertiju;
Pružaš na slave vekovečne
Hramove sjajnosti tvoje zračak.
Bliže li stupe k tebi, u visotu
Uzlećeš od njih naviše; no opet
Bleskom se tvojim rad osmeneš
Natrag, da za tobom željno blude.
Bajnoj to često traže po pustinji,
Traže po čuvstva širokom prostoru, —
Ni senke tvoje bez izumljenja
Svesti zemne ne mogu da naću.
Vara ji katkad divna Poezija,
Da tvoj u nedru svetinje svoje lik
Nosi: — povrvi k njoj sve živo, —
Zrake ti nađu. — ne tebe samog.
1842
SIVA MAGLO
Siva maglo, ti ne padaj na me!
Kraj mene su razvaline same,
S kojih tuga najčešće poleće,
Tu ni tebi dobro biti neće.
Sklonište je ovde ciglo za me —
Siva maglo, ti ne padaj na me!
Već se diži nebu u visine,
Pusti sunce nek' mi jednom sine!
Duša žudi mira koji čara,
Želi da se s nebom razgovara,
Za tobom će kad je teret mine
— Pa se diži nebu u visine!
Nikanor Grujić - Pesnik i mitronosac
