Svetozar Borojević
Svetozar Borojević od Bojne, (nem. Svetozar Boroević von Bojna, (13. decembar 1856, Umetić, Banija, Vojna krajina, Austrijsko carstvo – 23. maj 1920, Klagenfurt, Republika Austrija)
Feldmaršal austrougarske vojske, jedan od najistaknutijih austrijskih vojskovođa, ugarski (mađarski) plemić (od 1905) sa predikatom „od Bojna", i pravom da bude proizveden u mađarskog barona (od 1917), rođen u srpskoj pravoslavnoj porodici.
Rođen je u Umetiću, (Vojnoj granici), u srpskoj pravoslavnoj porodici . Otac natporučnik Adam Borojević, rodom iz sela Knezovljani, koje se nalazi pored sela Borojevići i Umetić, kod Kostajnice, bio je graničarski oficir, u vojnoj službi bio od 1845. godine, kada je stupio u 2. banijski graničarski puk (Grenzinfanterie Regiment number 11), da bi narednik postao maja 1849. godine, kada je primio Srebrnu medalju 1. reda, verovatno za zasluge u borbama protiv Mađara na području Mađarske i današnje Vojvodine, a 1869. godine unapređen je u poručnika i 1872. godine natporučnika (Oberleutnant). Izvesno je pre ženidbe dobio prvi oficirski čin.
Majka Svetozara Borojevića bila je Stana Borojević, rođ. pl. Kovarbašić od Zborišta, kćerka graničarskog natporučnika Adama pl. Kovarbašića od Zborišta , rodom iz plemićke srpske pravoslavne porodice iz sela Bojna kod Gline. Po majčinom rodnom mestu Svetozar Borojević je uzeo predikat „od Bojna“ kada je 1905. godine, na osnovu odlikovanja, dobio pravo na plemstvo .
Svetozar je imao brata Nikolu Borojevića i setru Ljubicu udatu Babić.
Pukovnik Nikola Borojević od Bojne, brat Svetozara Borojevića, dobio je plemstvo 1917. godine, kada je već bio u penziji .
Uoči Prvog svetskog rata Frankovci, sledbenici Josipa Franka, antisrpski raspoloženi Hrvati, razorili nadgrobni spomenik roditelja Svetozara Borojevića, na pravoslavnom groblju u Petrinji .
U Drugom svetskom ratu od Borojevića iz Knezovljana, gde je rođen otac Svetozara Borojevića, na spisku ubijenih u koncentracionom logoru Jasenovac Nezavisne Države Hrvatske, je 35 Borojevića, od ukupno do sada evidentirana 442 Borojevića. Od srpske porodice Kovarbašić na spisku ubijenih u koncentracionom logoru Jasenovac su 24 člana.
Školovanje i vojna služba
Svetozar Borojević, završio je Vojnu akademiju u Viner Nojštatu (Wiener Neustadt, Bečko Novo Mesto), proizveden za pešadijskog potporučnika i uskoro završio ratnu školu (general-štabnu akademiju) u Beču i preveden u generalštabnu struku. Komandovao je osnovnom jedinicom u pešadiji. Kao generalštabni oficir bio je na položajima koji su odgovarali činu, a kao general bio je komandant domobranske divizije i domobranskoig distrikta (Domobranskog okružnog zapovjedništva) u Zagrebu.
Okupacija Bosne i Hercegovine
Svetozar Borojević posebno se istakao prilikom zauzimanja Bosne i Hercegovine 1878. godine, posebno Sarajeva, gde je odlukom Berlinskog kongresa, uvedena austrijska uprava, koja je trajala do 1918. godine.
Svetozar Borojević bio je 1875. godine poručnik 52. mađarskog pešadijskog puka sa sedištem u Gracu, u čijem sastavu je učestvovao u „Bosanskoj kampanji“ u akcijama kod Kaknja, Kolotića, Visokog i prilikom okupacije Sarajeva. Za izuzetno isticanje u toku ove kampanje, posebno prilikom brzog zauzimanja Sarajeva, odlikovan je Vojničkim krstom za zasluga sa vojnim dekoracijama 20. oktobra 1878. godine.
Kretanje u službi
Posle okupacije Bosne i Hercegovine 1878. godine nalazio se na raznim visokim položajima u vojsci. Kao general 1904. godine komandovao je Četrnaestom pešadijskom brigadom u Petrovaradinu. Bio je strog starješina koji je neobično držao do vojničkog morala i kažnjavao svakoga ko bi na bilo koji način osramotio uniformu (pogotovo pijanstvom ili osorno se ophodeći prema civilima). Bio je predavač, generalštaber i čelnik pješadijskih jedinica u miru.
Prvi svetski rat
Visoki čin feldmaršal-lajtanta dobio je pred Prvi svetski rat kada je na zajedničkim vojnim manevrima Austro-ugarske i Nemačke pobedio cara |Vilhelma I.
U ratu 1914 — 1918. komandovao je Šestim korpusom, a 12. septembra 1914. godine dobio je komandu nad Trećom austrougarskom armijom i početkom oktobra je zauzeo tvrđavu Pšemisl, što je omogućilo privremeno dizanje opsade Pšemisla. Zatim su se njegove snage povukle na pozicije oko Limanove, na planinskom prelazu Dukla, i na drugim delovima Karpata, sprečavajući Ruse da izbiju na Dunav. Maja 1915. godine je primio armiju na Italijanskom frontu (Isonzo armija), kojom je komandovao i 1918. godine prilikom odstupanja austrougarske vojske od Piave ka Isonzu (Soča).
Priznanja i odlikovanja
Borojević je jedini Južni Sloven koji je stekao čin feldmaršal-lajtnanta. Pored mnogih odlikovanja 1916. godine je dobio i plaketu za vojne zasluge sa svojim likom.
Bio je nosilac brojnih odlikovanja kao što su komandirski krst Rumunske Zvezde (1900), Persijski orden Suca i Lava 2. stepena, orden Gvozdene krune 3. klase 1902, viteški krst Leopolda (1909), Veliki krst Gvozdene krune sa ratnim dekoracimama (1914), Veliki krst ordena Leopolda sa ratnim dekoracijama (1914), i Krst za vojne zasluge 1. reda (1915). Kada su ratnim ordenima pridodati mačevi retroaktivno ih je dobio za sva ratna odlikovanja.
Za svoje najveće uspehe postignute na italijanskom ratištu dobio je bronzanu (1915), srebrnu (1916) i zlatnu medalju (1916) sa trakom i mačevima za vojne uspehe koju je dobio dva puta (i 1917), zvezdu Društva Crvenog krsta, značku Marijinog krsta nemačkog viteškog reda, prusku Gvozdenu krunu 1. i 2. reda, srebrnu i zlatnu medalju Otomanske imperije, 1. i 2. red vojnog krsta za zasluge Meklenburg-Šverina i purski oreden za zasluge (1917).
Dobio je prvo viši a potom niži Vojni orden Marije Terezije dva puta, jer je od cara Karla direktno dobio komandirski krst tog ordena (1917), a raniji njegove molbe za dobijanje viteškog ranga istog odlikovanja, zbog zabune, dodeljene su tek posthumno.
Ugarsko plemstvo
Na osnovu oredena Gvozdene krune 3. klase, koji je dobio 1902. godine Svetozar Borojević je imao pravo da uputi molbu caru da bi mu bilo darovano plemstvo. Plemstvo mu je potvrđeno 1905. godine, a prema tadašnjem pravnom uređenju Austrougarske, kao dvojne monarhije, bilo ugarsko (mađarsko). Pošto su ukidanjem Vojne granice 1881. godine njene teritorije većim delom pripojene Mađarskoj, i pošto su i Vojvodina i Banovina Hrvatska bile deo Mađarske, plemstvo je jedino moglo da bude mađarsko. Darovanjem plemstva imao je pravo na predikat (od, fon) za šta je izabrao rodno selo svoje majke Stane Borojević, rođ. plem. Kovarbašić od Zborišta, Bojnu kod Gline .
Na osnovu Vojnog ordena Marije Terezije od 1917. godine imao je pravo na podizanje ranga plemstva na baronat. Međutim, Borojević se pogađao sa Bečkim dvorom tražeći da mu bude direktno dodeljen viši rang od barona, odnosno grofovska titula [9]. Do kraja Austrougarske iduće 1918. godine ti pregovori nisu bili dovršeni.
Međutim, na nadgrobnom spomeniku, koji je poklonio bivši austrijski car, Borojević je upisan kao baron, što ukazuje na to da je možda naknadno, bivši austrijski car potvrdio titulu barona na koju je Borojević imao, kao dvostruki nosilac oredena Marije Terezije, dvostruko pravo.
Molba za prijem u vojsku Kraljevine SHS
Jedan broj austrougarskih generala i oficira primljen je u novoformiranu vojsku Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, kao što su bili komandant ratnog vazduhoplovstva Austrougarske general Milan Uzelac, Rudolf Majster, admirali Metod Koh, Dragutin Prica i dr.
Molba feldmaršala Svetozara fon Borojevića da bude primljen u novu vojsku Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, koju je uputio preko komande u Celovcu, leta 1919. godine, bila je odbijena. Vojvoda Živojin Mišić svedoči da je do toga došlo zbog „protivljenja jednog ministra iz Hrvatske".
Živeo je u Klagenfurtu (nem. Klagenfurt) u Austriji, gde je i umro 1920. godine u velikom siromaštvu. Kao austrijski general nije bio dobrodošao u novoformiranoj Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca. Među austrijskim vojnim redovima je kružila i priča da je izvršio samoubistvo utapanjem u Vrbskom jezeru. Sahranjen je u Beču u grobu koji je platio svrgnuti car Karlo VI.
Porodica
Svetozar Borojević se 1899. godine oženio Leontinom, kćerkom pokojnog pukovnika Fridriha, viteza od Roznera (Oberst Friedrich Ritter von Rosner). Imali su sina koji je dobio ime Fridrih - „Fric“ po dedi po majci. Sin jedinac Svetozara Borojevića umro je 1918. godine.
Kontroverze
Austrougarski feldmaršal Svetozar Borojević od Bojne je bez sumnje bio jedan od najuspešnijih vojskovođa u Prvom svetskom ratu, što su mu priznavali kako saveznici tako i druga strana u ratu.
Međutim, u njegovom slučaju, na samom kraju Austrougarske, i austrijskom vojniku srpskog porekla sa najvišim činom u istoriji službe srpskih graničara u Vojnoj krajini i posle nje, dogodilo se da se nalazi na čelu neprijatelja Srbije, Crne Gore, Rusije i njihovih saveznika. Dok su mnogi njegovi vojnici i sunarodnici, pravoslavni Srbi prebegli iz austrijske u srpsku ili rusku vojsku Borojević je do kraja ostao veran austrijskoj kruni, samo što je ta vernost srpskih krajišnika, koja je imala nekog smisla dok Srbi nisu obnovili svoju državu 1804, izgubila svaki smisao u XIX veku.
Sačuvana su pisma na osnovu kojih bi se mogao steći utisak da Borojević govori o sebi kao o Hrvatu 1918, na kojima se posebno insistiralo na zagrebačkoj izložbi povodom 150. godišnjice rođenja Borojevića 2006. Što se ličnih pisama tiče, izgleda da je reč o prevodima sa nemačkog, na kom je većina austrougarskih generala južnoslovenskog jezika komunicirala. Postoje neka pisma u kojima govori kako je čitao pismo na hrvatskom jeziku i sl. Najviše u prilog toj tezi ide jedan telegram u vreme opšteg haosa, nakon raspada Austrougarske, kojim se obraća tek formiranom Narodnom vijeću Slovenaca, Hrvata i Srba 1. decembra 1918, upozoravajući na neke odredbe o železničkom saobraćaju koje u prepisu glase ovako „posledice će biti katastrofalne za južnoslavenska područja jer će horde nedisciplinirane vojske i Talijana, koji se ne mogu u ovom trenutku zaustaviti, nahrupiti preko Kranjske i Hrvatske i zato vas molim ne kao general, ne kao posljedsi sin zemlje već kao domoljub koji svoju domovinu voli isto tako kao i svaki drugi Hrvat...". Ostaje pitanje i za ovaj slučaj, koliko je dobro uopšte govorio ili pisao na srpskom/hrvatskom, i da li je ovo pismo on pisao, ili, kako je to obično bilo njegov ađutant, možda Slavko Kvaternik i sl.
S obzirom da je bio veran podanik Habzburga, austrijski general koji je u privatnom životu govorio na nemačkom, umro kao državljanin Austrije čija smrtovnica je na nemačkom kao i svi natpisi na grobu, mogao se osećati Austrijancem, Mađarem, jer je u Austrougarskoj skoro cela teritorija bivše Vojne krajine u kojoj je rođen pripala Mađarskoj, a i pripadao je mađarskom plemstvu, Hrvat jer se mogao osećati stanovnikom Banovine Hrvatske, koja je kao deo Mađarske (Ugarske) bila deo Austrougarske. Ni za jednu od ovih teza nema dovoljno potvrda iz do sada dostupnih dokumenata. Izveno je da je bio u prijateljskim odnosima sa više austrijskih visokih oficira od kojih su neki bili rođenjem etnički Hrvati kao što je slučaj njegovim ađutantom Slavkom Kvaternikom ili Sarkotićem od Lovćena ili Srbi kao Pavle Puhalo od Brloga ili Milan Uzelac. Neki od njih koji su doživeli Drugi svetski rat, bez obzira na to da li su bili rođenjem Srbi ili Hrvati postali su generali NDH, a neki od Srba su se eksplicitno izrazili tada kao Hrvati, pa i prešli u katoličku veru, iako je svima bilo poznato da su srpskog porekla. Pitanje je kako bi se opredeljivao Borojević da je doživeo Drugi svetski rat.
U svakom slučaju izvesno je da su Borojevići bili srpska pravoslavna porodica i da je on rođen u toj porodici od srpskog oca i srpske majke pravoslavne veroispovesti u parohiji mitropolije karlovačke Srpske pravoslavne crkve.
Iako je služio monarhiji, kao Srbin, nije bio prihvatljiv antisrpski raspoloženim Hrvatima - Frankovcima, koji su uoči Prvog svetskog rata razorili nadgrobni spomenik njegovih roditelja na pravoslavnom groblju u Petrinji .
Od Borojevića iz Knezovljana, gde je rođen otac Svetozara Borojevića, kao i iz drugih okolnih sela brojne su žrtve koncentracionog logora Jasenovac Nezavisne Države Hrvatske. Samo iz Knezovljana na spisku ubijenih u logoru Jasenovac je 35 Borojevića, uključujući i decu. Očigledno je da uprava logora koncentracionog logora Jasenovac nije imala dileme kojem narodu i kojoj veri pripadaju Borojevići,.
Ostalo
Od 2008. godine ulica Nova 1. u Busijama, prigradskom naselju Beograda, nosi ime po Svetozaru Borojeviću od Bojne ("Službeni list" 02/2008).
