Istorijske ličnosti.

Stojan Janković

Stojan Mitrović Janković

(oko 1635—1687)

U srpskoj narodnoj pesmi češće izgovaran kao Janković Stojan) bio je jedan od vođa kotarskih uskoka u XVII veku, poglavar i upravnik morlaka, serdar Kotara, kavaljer sv. Marka, konjički kapetan, zapovednik tvrđave Ostrovice.
Stojan Janković je sin Janka Mitrovića (1613—1659), harambaše, glavnog poglavara morlačke narodne vojske u Kandijskom ratu, čiji otac Mitar je iz Žegara. Mitrovići su se doselili zajedno sa drugim Žegaranima 1647. u Budim kod Posedarja na mletačkoj teritoriji.¹⁾

Stojan Janković proslavio se kao vođa dalmatinskih Srba u borbi protiv Osmanskog carstva. Borio se u više ratova protiv Turaka, među kojima su najpoznatiji kandijski (1645-1669) i morejski rat (1683—1699). U februaru 1666. je zarobljen kod Obrovca na reci Cetini, gde je u borbi poginulo mnogo Turaka, između ostalih i alajbegovi (zapovednici konjice) Atlagić, Čengić i Baraković. Nakon zarobljavanja Janković je odveden u Carigrad, ali je uspeo da se oslobodi nakon 14 meseci.

Istakao se u borbama tzv. „Svetog saveza“ protiv Turaka. Poznato je da je u borbama više puta pobedio turske snage, kada je ubijeno i više turskih vojnih zapovednika, među kojima je neke i lično posekao. Među njima su Ali-beg Durakbegović, Redžep-aga Filipović, aga Velagić, aga Pajalitović i Ibrahim-aga Kovačević.2)

Za vojne zasluge i pokazanu hrabrost 1670. Mletačka republika odlikovala je Stojana Jankovića zlatnom kolajnom sv. Marka, vrednom 100 dukata i dolamom, imenovan je za kavaljera (viteza) sv. Marka i dobio je posede u novoosvojenim oblastima u Islamu Grčkom sa "400 gonjala zemlje".

Istakao se i u borbama u Hercegovini, a 1686. je oslobodio grad Sinj, Liku i Krbavu. Godinu dana kasnije (1687) je poginuo tokom napada na Duvno.
Opevan je u narodnoj epskoj pesmi „Janko od Kotara i Mujin Alil“, „Ženidba Stojana Jankovića“, „Ropstvo Janković Stojana“3), kao i u drugim narodnim pesmama.

Stojan Janković imao je dva brata i jednu sestru. Mlađi brat Ilija Janković borio se protiv Turaka, a mletačka vlast nije uspela da ga uklopi u svoj vojno-upravni sistem. Odmetao se u vreme mira i napadao je tursku teritoriju. U jesen 1683. pokrenuo je velik ustanak protiv Turaka u Dalmaciji nakon turskog poraza kod Beča. Predvodeći svoje čete učestvuje u pohodima na Liku i Bosnu. Otrovali su ga Mlečani 1693. godine.

Drugi, najmlađi brat Stojana Jankovića, Zaviša Janković (1649—1702), serdar, kavaljer sv. Marka, serdar Kotara, kapetan Obrovca, čelnik morlaka, vodio je ratne pohode u Liku i Bosnu i dovodio deseljenike u Dalmaciju. Posebno se istakao u osvajanju Knina i Sinja, gde je i ranjen. Bio je u vezi sa srpskim patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem. Imao je veliko imanje, mlinove, kuće i dućane, a pred kraj života kupio je pola ostrva Oliba. Njegova kćerka Jelena udala se za grčkog potpukovnika Teodorina Dede, koji je poneo ime Mitrovića i njihove titule, pošto nije ostalo više muškog potomstva od braće Janković-Mitrović. Linija Janković - Dede nastavila imala je muško potomstvo do Ilije Dede Jankovića (1818—1874), čija kćerka Olga se udala za Vladimira Desnicu pa su Desnice nasledile porodicu Dede Janković. Sin Vladimira i Olge Desnice je Uroš Desnica, odlikovan viteštvom (kavaljerstvom), senator, član Srpske stranke u Dalmaciji i dr, koji je sa Fani Luković iz porodice Lukovića iz Prčnja, imao sina Vladana Desnicu .4)

Potomak Jankovića je Vladan Desnica, srpski pisac.5)

1)Baština dvora Jankovića, Istorijski muzej Srbije, Beograd 2006, str. 92.
2)Baština dvora Jankovića, Istorijski muzej Srbije, Beograd 2006, str. 92.
3) Epske narodne pesme, Uskoci, str. 17-43, Beograd, 1965.
4) Rodoslov Jankovića i Desnica vid. Baština dvora Jankovića, Istorijski muzej Srbije, Beograd 2006, str. 92.
5) Rodoslov Jankovića i Desnica vid. Baština dvora Jankovića, Istorijski muzej Srbije, Beograd 2006, str. 92.

Iz "Bosanske vile"