Filip Višnjić
(1767-1834)
Jedan od najpoznatijih srpskih guslara i tvoraca srpskih narodnih pesama.Filip Višnjić je rođen na Majevici , u selu Gornja Trnova , opštinaUgljevik . Oslepevši od velikih boginja još kao dete, Višnjić je postao profesionalni pevač.
S guslama u rukama je putovao po čitavom bosanskom pašaluku, pa i dalje, sve do Skadra. Po selima i na manastirskim saborima pevao je Srbima, a prolazeći kroz gradove pevao je na dvorovima turskih prvaka. Dve publike tražile su različite pesme tako da je Višnjić imao dva različita repertoara, jedan za svoje hrišćanske a drugi za muslimanske slušaoce. Njegove pesme o Svetom Savi karakteristične su za manastirski, hagiografski repertoar slepih pevača.
Stvaralaštvo
Pored toga što je bio redaktor starih pesama, Filip Višnjić je bio i tvorac novih pesama. Između ostalih njegovih pesama, ističu se sledeće:
- Smrt Marka Kraljevića; jedna od najboljih pesama o najpopularnijem junaku Srpskog eposa
- Dve pesme hagiografskog karaktera, o Svetom Savi
- Hajdučka pesma o megdanu Baje Pivljanina i bega Ljubovića
- Trinaest pesama o Prvom srpskom ustanku
Trinaest pesama "iz Karađorđina vremena", zajedno s još nekoliko manje značajnih pesama od drugih pevača, čine poslednji, ustanički ciklus srpskog narodnog eposa. Nove pesme o novim događajima stvarali su i drugi pevači u to vreme, među njima i jedan od najvećih, Starac Raško, ali one sve zaostaju za pesmama koje su pevali o starim vremenima.
Tematika
Kakve je pesme pevao turskoj publici nije poznato, no morale su to svakako biti muslimanske Filip_Visnjic_guslarpesme, o podvizima čuvenih bosanskih junaka. Izvesne pojedinosti u pesmama sa hrišćanskom tematikom posredno upućuju na njegovo poznavanje muslimanske epike kao i života i shvatanja islamskog sveta. Na primer, u pesmi Smrt Marka Kraljevića postoji poseban odnos između junaka i njegovog konja. Šarac plače predosećajući da će mu gospodar umreti, a Marko ga, pre smrti, ubija i sahranjuje ("bolje Šarca, neg brata Andriju"). Obe pojedinosti, kao što je pokazao Vladan Nedić (1981, 27), potiču od Turaka, jer samo u muslimanskim pesmama na Balkanu konji plaču zbog rastanka sa gospodarima i samo su islamski ratnici negovali običaj "zahvalnog sahranjivanja konja". I mnogi drugi detalji u Višnjićevo pesmama mogu se shvatiti samo ako se ima u vidu to njegovo poznavanje muslimanskog sveta izbliza, poznavanje koje je u pojedinim trenucima prelazilo u svojevrsnu pesničku identifikaciju s tim svetom. Višnjić nije samo dao likove turskih nasilnika, Fočić Mehmed-age, Kulin kapetana i dr., Već je slikao i likove dobrih Turaka, kakvi su car Murat ili starac Fočo koji se očinski brinu o raji ("nego paz'te raju ko sinove" - taj neobični politički savet daje car Murat svojim vezirima, na Kosovu, na samrti).
Neki momenti govore da je pevač imao sluha i za duhovnu kulturu islamskog sveta. U pesmama Starca Raška tajne minulih i budućih vremena čitaju se iz "knjiga starostavnih". Kod Filipa Višnjića istu ulogu imaju muslimanske svete knjige, "knjige indžijele", kako ih pesnik naziva. Ponekad ta sklonost prema tuđem svetu dobija elegični prizvuk, kao npr. u distihu "drumovi će poželjet Turaka, a Turaka niđe biti neće", u kojima je u viziju budućeg oslobođenja unesena nostalgična perspektiva poraženog neprijatelja.
Doba stvaralaštva
Najvažniji momenat u životu Filipa Višnjića bio je njegov prelazak u Srbiju 1809. godine. Do tog momenta on nije bio sastavio nijedne nove pesme. Neposredni dodir sa ustaničkim zbivanjima bio je trenutak njegovog rađanja kao pesnika. Nekada je lutao po zemlji, pevajući pesme od starine, a sada se nalazio na mestu gde se stvarala istorija. Družio se sa ustaničkim vojvodama, dobijao nagrade i priznanja.
Živeo je najviše u blizini drinskog bojišta. Ponekad se nalazio u samoj vatri okršaja. Tako se našao u opsednutoj Loznici, među njenim braniocima, o čemu peva Sima Milutinović u svojoj "Serbijanki" (pesma "Dika slijepaca").
Period posle I srpskog ustanka
Posle propasti Prvog srpskog ustanka, Filip Višnjić je prešao u Srem i nastanio se u selu Grku, današnjem Višnjićevu. U ovom selu je živeo na sličan način kao i pre ustanka, ali u sasvim drugačijim prilikama; išao je po selima i gradovima širom Srema, Slavonije, Bačke, Banata, pevajući pesme. Ali sada je njegov repertoar bio sasvim različit. U njemu su glavno mesto zauzimale pesme o srpskim buni koje je sam ispevao.
U manastiru Šišatovcu, 1815. godine, se našao sa Vukom Karadžićem koji je zapisao njegovih 17 pesama, Četiri stare i trinaest novih, ustaničkih. U Šišatovcu je i kasnije Filip Višnjić često bivao gost kod tadašnjeg vodećeg srpskog pesnika Lukijana Mušickog. Tim susretima "srpski Homera" i "srpski Horacija" dugujemo nekoliko podataka o Višnjićevo životu i načinu rada. Mušickom je ispričao kako je stvarao pesme: pitao je ratnike, kada su se vraćali s bojišta, ko je predvodio, gde su se tukli, ko je poginuo, protiv koga su išli itd. (V. Nedić, str. 29).
Klasifikacija
Višnjićeve pesme delimo u dve grupe:
- Pesme o događajima kojima nije lično prisustovovali, nego su se priče o ovim događajima prenosile sa kolena na koleno
- Pesme o događajima čiji je svedok bio lično
Prvoj grupi, između ostalih, pripadnici i sledeće pesme:
- Početak bune protiv dahija
- Boj na Čokešini
- Boj na Salašu
- Boj na Mišaru
Iz druge grupe pesama se izdvajaju sledeće:
- Boj na Loznici
- Knez Ivan Knežević
- Miloš Stoicevic i Meho Orugdžić
- Hvala Čupićeva
Pesme iz prve grupe su umetnički više dograđene, pre svega "Početak bune protiv dahija" i prvi deo pesme "Boj na Mišaru", dok se u drugoj grupi ističe pesma osobene vrednosti i značaja o knezu Ivi Kneževiću.Trnova-Visnjic
Svojim oslobodilačkim poletom Višnjić je najsličniji Petru II Petroviću Njegošu, sa kojim ga i inače vezuje niz zajedničkih crta. Iako je stvarao u tradicionalnim okvirima narodne epike i služio se standardnim formulama i klišeima, Višnjić je umnogome prerastao te okvire i u najboljim svojim trenucima dao epiku novog tipa, ustaničku, oslobodilačku, revolucionarnu pesmu, sa snažnim individualnim obeležjima. On stoji na prelazu između usmenog i književnog stvaralaštva, između narodne pesme i Njegoša.
