Vojin Bakić
(Bjelovar, 5. jun 1915 — Zagreb, 18. decembar 1992)
Srpski vajar i slikar i jedan od najpoznatijih Srba u Hrvatskoj.Vojin Bakić je bez sumnje jedan od najvećih hrvatskih vajara 20. veka, umetnik evropskog formata: autor koji je uspeo da u avangardizma apstrakcije ostvari monumentalnost i neposrednost koje su, tradicionalistički gledano, obeležja klasične figurativne skulpture.
Vojin je rođen u Bjelovaru. U gimnaziji je prolazio s vrlo dobrim uspehom. Najviše se zanimao za filozofiju, sociologiju i književnost, a interesovali su ga i strani jezici poput francuskog i nemačkog, zatim crtanje i vajarstvo. Od malih je nogu pokazivao interes za gradnju nastambi za golubove i zečeve, ai za crtanje i slikarstvo. Volio je raditi s glinom i gipsom. Izradio je bezbroj skica sedeći uz bazenu, na plaži Šoderici kraj Koprivnice, ili na bjelovarskom korzu.Prvi put se Vojinovi radovi prikazuju u Bjelovaru 1933. godine za njegovih gimnazijskih dana pred veliku maturu. Izložio je Mojsija u gipsu, ženski torzo iz gline, izrađen prema jednoj đevojci iz razreda, i nekoliko skica i portreta.Vojin je već u gimnaziji pokazivao želju za sopstvenim gledanjem i tumačenjem pojava oko sebe, pa se često znao suprotstaviti i stavovima svojih profesora, što je ponekad dovodilo do nesporazuma i sa samim direktorom, ali su tom samosvesno mladiću stručnjaci za likovne umetnosti proricali veliku budućnost. Već mu je njegov profesor crtanja u sedmom razredu gimnazije rekao: "Bakiću, Vi ste izrazit talenat i nemojte to izneveriti."Nakon završene gimnazije, Vojin je najpre upisao studije prava, ali mu taj nije odgovarao, pa je već sledeće godine, uz pomoć braće Aleksandra i Milana, upisao Akademiju likovnih umetnosti. Prve dve godine je završio u klasi profesora Frana Kršinića, a druge dve u klasi profesora Roberta Frangeša-Mihanovića. Prvu samostalnu izložbu Bakić izlaže u bjelovarskom Muzičkom zavodu.
Vojin se nije politički opređeljivao, ali je učestvovao u nekoliko prijeratnih demonstracija levih stranaka i organizacija. Međutim, opredeljenje se ubrzo nametnulo samo od sebe. Godine 1941. sva četiri Vojina brata odveli su ustaše prvo u logor Danicu, a zatim u Jadovno na Velebitu gde su sva četvorica ubijeni. Vojina su ustaše takođe uhapsili 1941. godine ispred ulaza u stan u Zagrebu. Izbegao je sudbinu braće jer je njegov učitelj i mentor Fran Kršinić pismeno garantovao za njega i na taj način se sam izložio opasnosti.Vojo je bio i vojni bjegunac: dobio je poziv za domobranstvo, ali se nije odazvao. Imao je takođe i lažnu ličnu kartu na ime Ivan Stilinović. Kršinić mu je pronašao posao nakon izlaska iz zatvora: na Zagrebačkom velesajmu krpao je i popravljao modele raznih životinja, a kasnije je prešao na Agronomski fakultet, gde je po narudžbini profesora izrađivao modele životinja koji su još i nakon Drugog svetskog rata služili za demonstriranje studentima.
Posle 1945. postepeno napušta ranije usmerenje i teži impresionističkoj obradi površine s izražajnim prelivima svetlosti i senke. U tom periodu radi portrete, među kojima se psihološkom uverljivošću i upečatljivom stilizacijom ističu I. G. Kovačić, 1946, i S. S. Kranjčević, 1948. Sa "Spomenikom strijeljanima u Bjelovaru" (1947.) Prvi put se isprobava na javnoj narudžbini; izvodi statuu jezgrovitu poput znaka i izrazitih monumentalnih svojstava. Proces komprimovanja i kristalizacije volumena primećuje se 1950. na skulpturi "Bik" (Bijenale u Veneciji 1956.), đelu koje prevazilazi učenjačke kategorizacije iu kojem se preklapaju apstrakcija, kubizam i ekspresionizam. Istu tendenciju pokazuju skice za "Spomenik Marksu i Engelsu" (1950 — 1953; nisu izvedene), zapravo prvi slobodniji predlozi za rešavanje tradicionalnih vajarskih zadataka. Značajan je "Autoportret" iz 1952, izrazitih kubičnih karakteristika, a posebno "Spomenik Stjepanu Filipoviću" u Valjevu, velikih dimenzija i krajnje pročišćenosti u okvirima antropomorfnog motiva. Serijom "Aktova", "Torza" i "Glava" zaokružuje svoja istraživanja organskih, asocijativnih oblika, a 1958. se priklanja izazovima otvorene forme, unutrašnjih prostora i svetlosnih odraza.Međutim, u proleće 1956. godine, požar bivšeg Meštrovićeva ateljea, u koji se Bakić pre nekoliko godina bio uselio sa četvoricom drugih umetnika, uništio je "stotinak" skulptura, fascikle sa crtežima, fotografije i dokumentaciju te nekoliko završenih spomeničkih studija.Od 1956. godine Bakić je uglavnom redovno boravio po nekoliko meseci u uvali Duboka kraj Gršćica na ostrvu Korčuli. Mediteranska sredina pogodovala je stvaralačkom radu, o čemu svedoči stara ribarska kuća preuređena za atelje u Dubokoj. Zatim su došle godine najintenzivnijeg rada; izložbe su se nizale jedna za drugom, a s njima i putovanja po svetu. Vrlo su brojne izložbe na kojima je on učestvovao ili su mu bile posvećene - u Bjelovaru i Zagrebu, u Osijeku i Dubrovniku, na Rijeci, u Poreču, u Ljubljani i Beogradu, u Londonu, u Štutgartu, Berlinu, Majncu, Erlangenu, Kaselu, Bohumu, u Parizu i Antibesu, u Briselu, u Veneciji, Milanu i Rimu, u Lozani i u Bratislavi, u Vašingtonu, u Sao Paolu.Ciklus "Razvaline" forme označava prelaznu fazu od punog, čvrstog volumena do ispražnjene ljuske, svojevrsnog skulpturalnog negativa. U daljem razvoju, Bakić među prvima u Hrvatskoj sledi načela geometrijske apstrakcije i optičkih istraživanja: u "Razvijenim površinama", 1960—1964, artikuliše stroge i sistemske celine sastavljene od nanizanih elemenata, au "Svjetlonosnim oblicima" , 1963—1964, stvara efektne strukture modulisanjem istovrsnih ogledalskih jedinica, pri čemu upotrebljava i nove materijale (nerđajući čelik).Složenu problematiku tog razdoblja pokazuje "Spomenik revoluciji" u Kamenskoj, krilatih i lisnatih formi, realizovan nakon deset godina rada, 1958 - 1968. Autor je skulpture "Vijenac", koja se dodeljuje pobednicima Goranovog proleća u Lukovdol u, od 1971.Novija ostvarenja su mu "Spomenik žrtvama željezničke nesreće u Zagrebu", 1975—1978, te spomenici u Kragujevcu, Dotršćini (Dolina grobova) i na Petrovoj gori (1982).
Vojinov otac, Konstantin "Kosta", rođen je u Bjelovaru 1882. godine u bogatoj srpskoj porodici. Preminuo je od upale pluća na Sušaku 1925. godine, kada je Vojinu bilo tek deset godina. Vojinova majka Jelena rođena je u primorskom gradiću Bakru 1889. godine u pomorskoj i brodovlasničkoj porodice. Jelena je prešla na pravoslavnu veru upoznavši Kostu i ime Josipa, koje je pre nosila, promenila u Jelena. Umrla je 1970. godine. Jelena i Kosta imali su šestoro dece, među kojima je bilo pet sinova: Aleksandar, Milan, Vojo, Nikola i Slobodan, te jedna kći, Dušanka. Aleksandar, Milan, Nikola i Slobodan su ubijeni u logoru Jadovno. Dušanka je umrla 1989. godine.
Rušenje Bakićevih spomenika
Spomenik na Petrovog gori u 2009. i 2011. godini.Početkom 1990-ih veliki deo Bakićevog stvaralaštva u Hrvatskoj je oštećen ili uništen:
a) Uništeni spomenici od 1990. do 1995. godine
- Bjelovarac, bronza, Bjelovar, poklon rodnom gradu s odavanjem počasti tragičnom porodičnom gnezdu. Miniran 1991. godine. Ostala je šaka jedne ruke i glava, a ostali delovi završili su u livnici Tonko Vinković u Bjelovaru. Spomenik je obnovljen i postavljen na svoje mesto 8. decembra 2010. godine. [1]
- Gudovčan ili Pred streljanje, bronza, selo Gudovac kraj Bjelovara. Miniran 1991. godine, istaljen.
- Spomenik pobede naroda Slavonije, nerđajući čelik, selo Kamenska, na raskršću puteva Sl. Požega, Pakrac, Voćin. Miniran 21. februara 1992. godine, delovi upotrebljeni za izradu posuđa.
- Spomenik bilogorski partizanima, bronza, selo Bačkovica, nekoliko kilometara od Bjelovara. Bronzani partizan je miniran i istaljen 1991. godine.
- Spomenik palim borcima, bronza, ispred škole u Čazmi, srušen i uništen 1991. godine.
- Spomen-park Dotršćini, kraj Zagreba, u Dolini grobova postavljeno je šest do sedam Bakićevih skulptura od nerđajućeg čelika i kubusa, kristali od crnog mermera, različitih oblika, rasutih po prostoru. Autor je razmještaj kristala zamislio kao razgovor u prirodi. Čitav prostor pokriven je bršljanom ne bi li žrtve spokojnije bile. Sve je razbacano, pokradeno, uništeno.
- Ispred Gradske biblioteke Ivan Goran Kovačić u Karlovcu postavljena su poprsja Ljudevita Jonkea, slaviste, Silvija Strahimira Kranjčevića, pesnika i Ivana Gorana Kovačića, pesnika. Samo je poprsje Ivana Gorana Kovačića uništeno (izrezano na komade) u noći od 16. do 17. jula 2004. godine.
b) Oštećeni spomenici i skinute spomen ploče
- Spomenik na Petrovoj gori, armirani beton i nerđajući čelik. Nakon operacije Oluja, spomenik je devastiran, odnesene su mnoge ploče.
- Skinuta je spomen ploča Braći Bakić s porodične kuće u Bjelovaru.
- Skinut natpis sa porodične grobnice na groblju Sv. Andrija u Bjelovaru.
- Promjenjen je naziv ulice braća Bakić u Bjelovaru.
- Skinuta bronzana bista Josipa Broza Tita u Velikom Trojstvu. Pohranjena u Gradskom muzeju Bjelovar.
1) http://www.bjelovar.info/index.php/aktualno/predsjednik_josipovi_otkrio_obnovljeni_spomenik_bjelovarac/
Literatura
M. Prelog, "Delo Vojina Bakića" u: Pogledi (Zagreb), sv. 12, 91-2-919, 1953.
M. Prelog, Vojin Bakić (Mala likovna biblioteka), Zagreb 1958.
T. Maroević, Vojin Bakić, Zagreb 1998.
D. Matić, Vojin Bakić - moj prijatelj, Zagreb 2007.
S.Livada, Sudbina đela hrvatskog skulptora Vojina Bakića, ISBN 953-7099-20-2.
Spomenik na Petrovoj gori, 1982 „Poziv na ustanak“, Spomenik žrtvama u Dotršćini, 1968
park Borik u Bjelovaru, 1947.
